پلاک دندانی: دشمن نامرئی دندان‌های شما
پلاک دندانی چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
تصور کنید یک لیوان شیر را می‌خورید و سپس زبان خود را روی دندان‌هایتان می‌کشید. آن حس صافی و لیز بودن را احساس می‌کنید؟ پس از چند ساعت، اگر دوباره این کار را انجام دهید، ممکن است حس زبری و خزندگی داشته باشید. این تغییر، آغاز تشکیل پلاک دندانی است.
پلاک مانند یک شهر میکروسکوپی است که روی دندان‌های شما ساخته می‌شود. ساکنان این شهر، باکتری‌هایی هستند که به طور طبیعی در دهان ما زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها از قندهای موجود در غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنیم، تغذیه می‌کنند. وقتی شما یک شکلات یا یک نان شیرین می‌خورید، این باکتری‌ها یک مهمانی برگزار می‌کنند! محصول جانبی این مهمانی، اسیدهایی هستند که به مینای دندان3 حمله می‌کنند.
تشکیل پلاک یک فرآیند مرحله‌ای است:
| مرحله | شرح | مثال |
|---|---|---|
| 1 | تشکیل لایه‌ی نازک (لایهٔ کسب‌شده) | مانند لایه‌ی نازکی که پس از نوشیدن شیر روی دندان احساس می‌شود. |
| 2 | جذب باکتری‌ها و مواد غذایی | باکتری‌ها مانند مسافران به این لایه می‌چسبند و از قند غذاها استفاده می‌کنند. |
| 3 | تولید اسید و تکثیر | باکتری‌ها با مصرف قند، اسید تولید می‌کنند که به دندان آسیب می‌زند و پلاک ضخیم‌تر می‌شود. |
| 4 | سخت شدن و تبدیل به جرم | اگر پلاک برای چند روز پاک نشود، سخت شده و به جرم دندان4 تبدیل می‌شود که فقط دندانپزشک می‌تواند آن را بردارد. |
پلاک چه بلایی سر دندان‌های ما می‌آورد؟
پلاک دندانی فقط یک ماده‌ی زشت نیست؛ یک تهدید جدی برای سلامت دهان شما محسوب می‌شود. دو مشکل اصلی که پلاک ایجاد می‌کند، پوسیدگی دندان و بیماری لثه است.
پوسیدگی دندان (حفره دندانی): همانطور که گفتیم، باکتری‌های موجود در پلاک، اسید تولید می‌کنند. این اسیدها مانند دشمنانی هستند که به دیوار قلعه‌ی دندان شما (یعنی مینای دندان) حمله می‌کنند. اگر این حمله متوقف نشود، به تدریج در مینای دندان سوراخ یا حفره‌ای ایجاد می‌شود که به آن پوسیدگی می‌گوییم. اگر پوسیدگی درمان نشود، می‌تواند به لایه‌های داخلی‌تر دندان نفوذ کند و باعث درد شدید و حتی از دست دادن دندان شود.
بیماری لثه: پلاک می‌تواند در خط لثه جمع شود و باعث تحریک و التهاب لثه شود. به این حالت "ژنژیویت"5 می‌گویند. لثه‌های شما قرمز، متورم و به راحتی خونریزی می‌کنند (مثلاً هنگام مسواک زدن). اگر ژنژیویت درمان نشود، می‌تواند به یک بیماری جدی‌تر لثه تبدیل شود که حتی ممکن است به استخوان‌های نگهدارنده‌ی دندان آسیب بزند.
نقشه‌ی گنج: پیدا کردن پلاک در دهان
از آنجایی که پلاک معمولاً بی‌رنگ یا سفید مایل به زرد است، دیدن آن سخت است. اما مکان‌های خاصی در دهان وجود دارند که پلاک عاشق پنهان شدن در آن‌جاست. اگر بتوانید این مکان‌ها را بشناسید، بهتر می‌توانید با آن مبارزه کنید.
| مکان | دلیل تجمع پلاک | راه حل |
|---|---|---|
| شیارهای سطح دندان‌های آسیاب | این دندان‌ها دارای فرورفتگی و شیارهای ریزی هستند که غذا به راحتی در آن‌ها گیر می‌کند. | مسواک زدن دقیق و استفاده از شیارپوش (فیشور سیلانت)6 |
| فضای بین دندان‌ها | مسواک معمولی نمی‌تواند این فضاها را به خوبی تمیز کند. | استفاده از نخ دندان یا مسواک بین دندانی |
| خط لثه | پلاک در این ناحیه جمع شده و باعث التهاب لثه می‌شود. | مسواک زدن با زاویه‌ی ۴۵ درجه به سمت لثه |
| پشت دندان‌های جلویی | این ناحیه اغلب در هنگام مسواک زدن فراموش می‌شود. | استفاده از نوک مسواک برای تمیز کردن پشت دندان‌های جلو |
سلاح‌های ما در جنگ با پلاک
خبر خوب این است که شما می‌توانید به راحتی با پلاک دندانی مبارزه کنید و از دندان‌های خود محافظت کنید. این مبارزه به یک برنامه‌ی منظم و استفاده از ابزارهای درست نیاز دارد.
مسواک زدن صحیح: شما باید دندان‌های خود را حداقل دو بار در روز، هر بار به مدت 2 دقیقه مسواک بزنید. از یک خمیردندان حاوی فلوراید7 استفاده کنید. فلوراید مانند یک زره از دندان‌های شما در برابر اسیدها محافظت می‌کند. روش صحیح مسواک زدن بسیار مهم است. دندان‌های بالا را به سمت پایین و دندان‌های پایین را به سمت بالا مسواک بزنید و سطح جونده را نیز با حرکات عقب-جلو تمیز کنید.
نخ دندان، قهرمان گمنام: مسواک تنها نیمی از کار را انجام می‌دهد. برای تمیز کردن فضاهای بین دندان‌ها که مسواک به آن‌ها دسترسی ندارد، باید از نخ دندان استفاده کنید. این کار را حداقل یک بار در روز انجام دهید.
تغذیه‌ی هوشمند: هرچه باکتری‌ها قند کمتری برای خوردن داشته باشند، اسید کمتری تولید می‌کنند. سعی کنید مصرف شیرینی‌جات، نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی را محدود کنید. به جای آن، میوه‌ها و سبزیجات تازه (مانند هویج و سیب) که به تمیز کردن دندان‌ها کمک می‌کنند، مصرف کنید. نوشیدن آب نیز به شستشوی باقیمانده‌های غذایی کمک می‌کند.
سوالات متداول درباره پلاک دندانی
بله، قطعاً. باکتری‌های موجود در پلاک با تجزیه‌ی ذرات غذا، گازهای بدبویی تولید می‌کنند که باعث ایجاد بوی بد دهان (هالیتوز)8 می‌شوند. بنابراین، رعایت بهداشت دهان نه تنها برای سلامت دندان، بلکه برای داشتن نفسی خوشبو نیز ضروری است.
جویدن آدامس‌های بدون قند پس از غذا می‌تواند مفید باشد. این کار با افزایش بزاق دهان به شستشوی طبیعی ذرات غذا و خنثی‌سازی اسیدها کمک می‌کند. اما به یاد داشته باشید که این کار جایگزین مسواک زدن و نخ دندان کشیدن نمی‌شود.
می‌توانید از "قرص‌های آشکارساز پلاک" استفاده کنید. این قرص‌ها (که معمولاً در داروخانه‌ها موجودند) را پس از مسواک زدن می‌جوید. آن‌ها مناطق باقیمانده‌ی پلاک را رنگی می‌کنند و به شما نشان می‌دهند که کدام نواحی را فراموش کرده‌اید.
پاورقی
1 پلاک دندانی (Dental Plaque): یک بیوفیلم نرم و چسبنده است که عمدتاً از باکتری و محصولات آن‌ها تشکیل شده و به طور مداوم روی دندان‌ها تشکیل می‌شود.
2 پوسیدگی دندان (Dental Caries): بیماری که در آن بافت سخت دندان (مینا و عاج) در اثر اسید تولید شده توسط باکتری‌های پلاک از بین می‌رود و حفره ایجاد می‌شود.
3 مینای دندان (Tooth Enamel): لایه‌ی سخت و بیرونی دندان که از آن محافظت می‌کند و سخت‌ترین ماده در بدن انسان است.
4 جرم دندان (Dental Calculus): پلاک سخت شده‌ای که معدنی شده و به دندان می‌چسبد و فقط با ابزار دندانپزشکی قابل برداشت است.
5 ژنژیویت (Gingivitis): التهاب و عفونت لثه که در مراحل اولیه و قابل برگشت بیماری لثه است.
6 شیارپوش (فیشور سیلانت - Fissure Sealant): یک ماده‌ی محافظ پلاستیکی نازک که روی سطح جونده‌ی دندان‌های آسیاب برای جلوگیری از گیر کردن غذا و پوسیدگی کشیده می‌شود.
7 فلوراید (Fluoride): یک ماده‌ی معدنی طبیعی که به تقویت مینای دندان و مقابله با اسیدها کمک می‌کند.
8 هالیتوز (Halitosis): اصطلاح پزشکی برای بوی بد مزمن دهان.
