آزبست: کانی فیبری که استنشاق ذرات آن باعث بیماری‌های ریوی می‌شود

آزبست: مهمان ناخوانده‌ای در ریه‌های ما

آزبست چیست و از کجا می‌آید؟

آزبست نام گروهی از کانی‌های سیلیکاتی⁴ طبیعی است که به صورت رشته‌های بسیار باریک و بلند تشکیل می‌شوند. این رشته‌ها یا فیبرها آنقدر کوچک هستند که بسیاری از آنها با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. تصور کنید یک تکه موی انسان را به هزاران رشته نازکتر تقسیم کنید؛ اندازه ذرات آزبست می‌تواند حتی از این هم کوچک‌تر باشد.

این ماده به دلیل داشتن ویژگی‌های خاصی مانند مقاومت بسیار بالا در برابر آتش، گرما، ساییدگی و خوردگی شیمیایی، در گذشته یک ماده ایده‌آل به نظر می‌رسید. آزبست از معادن استخراج می‌شده، درست مانند زغال‌سنگ یا سنگ آهن.

انواع مختلف آزبست و کاربردهای گذشته آن

آزبست انواع مختلفی دارد، اما دو نوع اصلی آن کریزوتیل⁵ (آزبست سفید) و آمفیبول⁶ هستند. نوع آمفیبول خطرناک‌تر شناخته می‌شود، اما همه انواع آزبست برای انسان مضر هستند.

سفر ذرات آزبست به درون بدن

مشکل اصلی زمانی آغاز می‌شود که مواد حاوی آزبست فرسوده یا آسیب‌دیده شوند و یا در طی فعالیت‌هایی مانند تخریب ساختمان، بازسازی و تعمیرات، دستکاری شوند. در این شرایط، فیبرهای ریز آزبست در هوا رها شده و قابل استنشاق می‌شوند.

این ذرات به‌قدری کوچک و سبک هستند که می‌توانند به اعماق ریه‌ها، یعنی کیسه‌های هوایی کوچکی به نام آلوئول⁷ نفوذ کنند. بدن ما قادر به تجزیه یا دفع این فیبرهای سوزنی شکل نیست. بنابراین، آن‌ها برای همیشه در ریه‌ها باقی می‌مانند و به دیواره سلول‌ها آسیب فیزیکی می‌زنند.

با گذشت زمان، این آسیب‌های مکرر منجر به زخم‌شدگی⁸ و التهاب⁹ دائمی بافت ریه می‌شود. این فرآیند می‌تواند به آرامی و طی چندین سال یا حتی دهه‌ها پس از مواجهه اولیه، باعث بروز بیماری‌های جدی شود. این دوره نهفتگی طولانی، آزبست را به یک خطر خاموش تبدیل می‌کند.

بیماری‌های ناشی از آزبست: از سرفه‌های ساده تا سرطان

استنشاق آزبست می‌تواند منجر به چندین بیماری جدی و اغلب کشنده شود. این بیماری‌ها معمولاً سال‌ها پس از مواجهه ظاهر می‌شوند.

ریاضیات پشت خطر: چگونه احتمال بیماری محاسبه می‌شود؟

دانشمندان برای درک بهتر خطر، از مدل‌های ریاضی استفاده می‌کنند. یک مفهوم ساده، رابطه بین میزان مواجهه، مدت مواجهه و احتمال بروز بیماری است. این رابطه را می‌توان به صورت زیر نشان داد:

برای مثال، یک کارگر ساختمانی که به مدت 20 سال هر روز در معرض غلظت بالایی از آزبست بوده، خطر بسیار بیشتری نسبت به فردی که تنها یک بار و به طور کوتاه در معرض غلظت پایینی قرار گرفته است، دارد.

اقدامات عملی: اگر در خانه قدیمی زندگی می‌کنیم چه کار کنیم؟

بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌های ساخته شده قبل از دهه 1980 ممکن است حاوی آزبست باشند. مهمترین قانون این است: هرگز خودتان مواد مشکوک را دستکاری نکنید.

اگر مصالحی مانند عایق لوله‌ها، سقف شیروانی یا کفپوش‌های قدیمی در خانه شما سالم و دست‌نخورده هستند، معمولاً خطری ندارند زیرا فیبرها درون ماده به دام افتاده‌اند. اما اگر این مواد شکسته، پوسیده یا آسیب‌دیده هستند، باید با یک متخصص گواهی‌شده تماس بگیرید. این متخصصان می‌توانند نمونه‌برداری و آزمایش کنند و در صورت نیاز، با روش‌های ایمن و با استفاده از تجهیزات محافظتی کامل، نسبت به جمع‌آوری یا مهار آن اقدام کنند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ آزبست (Asbestos): نام گروهی از کانی‌های سیلیکاتی رشته‌ای و طبیعی.

² آزبستوز (Asbestosis): یک بیماری ریوی مزمن و غیرسرطانی ناشی از زخم شدن بافت ریه.

³ مزوتلیوما (Mesothelioma): سرطان نادر پرده‌های پوشاننده ریه یا شکم.

⁴ کانی‌های سیلیکاتی (Silicate Minerals): بزرگ‌ترین گروه از کانی‌های سازنده پوسته زمین.

⁵ کریزوتیل (Chrysotile): رایج‌ترین نوع آزبست که به "آزبست سفید" معروف است.

⁶ آمفیبول (Amphibole): گروهی از انواع آزبست با فیبرهای سوزنی و مستقیم.

⁷ آلوئول (Alveoli): کیسه‌های هوایی کوچک در ریه که تبادل گازهای تنفسی در آنجا انجام می‌شود.

⁸ زخم‌شدگی یا فیبروز (Fibrosis): تشکیل بافت زخم سفت و غیرالاستیک در یک اندام.

⁹ التهاب (Inflammation): پاسخ طبیعی بدن به آسیب یا محرک‌های مضر.