سنگ‌های آذرین: گنجینه‌های پنهان در دل زمین
سنگ آذرین چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
همه ما آتش را دیده‌ایم و می‌دانیم که وقتی چیزی می‌سوزد، گرمای زیادی تولید می‌کند. درون کره زمین نیز حرارت بسیار زیادی وجود دارد، به طوری که بعضی از سنگ‌ها در اعماق زمین ذوب می‌شوند و به ماده‌ای مایع و داغ به نام ماگما۶ تبدیل می‌شوند. به این ماده مذاب، گدازه۷ نیز می‌گویند. وقتی این مواد مذاب، چه در داخل زمین و چه پس از فوران آتشفشان و رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شوند، سنگ آذرین به وجود می‌آید. فرآیند سرد شدن می‌تواند سریع یا کند باشد و این سرعت، تأثیر مستقیمی روی ظاهر و ویژگی‌های سنگ دارد.
انواع اصلی سنگ‌های آذرین
سنگ‌های آذرین را عمدتاً بر اساس محل سرد شدن مواد مذاب به دو گروه اصلی تقسیم می‌کنند:
| ویژگی | سنگ‌های آذرین درونی (نفوذی) | سنگ‌های آذرین بیرونی (خروجی) |
|---|---|---|
| محل تشکیل | درون پوسته زمین | روی سطح زمین |
| سرعت سرد شدن | بسیار کند | بسیار سریع |
| اندازه بلورها | درشت و قابل مشاهده | ریز یا شیشه‌ای |
| مثال‌های آشنا | گرانیت۸ | سنگ پا، بازالت۹ |
سنگ‌های آذرین درونی: این سنگ‌ها از سرد شدن آهسته ماگما در عمق زمین به وجود می‌آیند. چون سرد شدن آن‌ها زمان زیادی طول می‌کشد، بلورهای۱۰ معدنی داخل آن‌ها فرصت کافی برای رشد دارند و بزرگ می‌شوند. به همین دلیل است که سنگ‌هایی مثل گرانیت را می‌بینیم که دانه‌های رنگی درشت و زیبایی دارند.
سنگ‌های آذرین بیرونی: این سنگ‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که گدازه از آتشفشان بیرون می‌ریزد و به سرعت در تماس با هوا یا آب سرد می‌شود. این سرد شدن سریع، فرصتی برای رشد بلورهای درشت نمی‌دهد. در نتیجه، این سنگ‌ها اغلب ریزدانه یا حتی شیشه‌ای هستند. سنگ پا که برای ساییدن پا استفاده می‌شود، یک نمونه بسیار سبک از این نوع سنگ است که پر از حباب‌های هواست.
سنگ‌های آذرین در زندگی روزمره ما
شاید فکر کنید سنگ‌های آذرین فقط در کوه‌ها و مناطق دورافتاده یافت می‌شوند، اما آن‌ها در اطراف ما و در زندگی روزمره کاربردهای زیادی دارند:
- ساختمان‌سازی: از سنگ گرانیت که یک سنگ آذرین درونی است، برای ساخت نمای بیرونی ساختمان‌ها، کفپوش و حتی پیش‌خوان آشپزخانه استفاده می‌شود چون بسیار سخت و بادوام است.
- سنگ‌های تزئینی: بسیاری از مجسمه‌های سنگی زیبا از جنس گرانیت یا بازالت ساخته می‌شوند.
- مصارف شخصی: همان سنگ پا که در حمام از آن استفاده می‌کنید، یک سنگ آذرین بیرونی است!
- زمین‌شناسی و تاریخ: مطالعه این سنگ‌ها به دانشمندان کمک می‌کند تا تاریخچه زمین و فعالیت‌های آتشفشانی گذشته را بهتر درک کنند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. رنگ سنگ‌های آذرین بستگی به مواد معدنی موجود در ماگما دارد. برای مثال، سنگ گرانیت که یک سنگ آذرین درونی است، معمولاً ترکیبی از رنگ‌های سفید، صورتی و سیاه است. در مقابل، سنگ بازالت که آذرین بیرونی است، اغلب به رنگ خاکستری تیره یا سیاه دیده می‌شود.
سنگ‌های آذرین بیرونی (مانند بازالت) معمولاً در اطراف آتشفشان‌ها هستند. اما سنگ‌های آذرین درونی (مانند گرانیت) در اعماق زمین تشکیل می‌شوند و ممکن است میلیون‌ها سال بعد، در اثر فرسایش کوه‌ها، در سطح زمین ظاهر شوند و در مناطقی دور از آتشفشان‌های فعال امروزی پیدا شوند.
سنگ پا در واقع گدازه‌ای است که پر از حباب‌های گاز بوده است. وقتی این گدازه به سرعت سرد شده، این حباب‌های گاز در داخل سنگ به دام افتاده‌اند و فضای خالی زیادی ایجاد کرده‌اند. وجود این حجم از فضای خالی، باعث سبکی شدید سنگ پا می‌شود، طوری که حتی روی آب شناور می‌ماند!
پاورقی
۱سنگ‌های آذرین (Igneous Rocks): به سنگی که از سرد شدن و جامد شدن مواد مذاب درون یا بیرون زمین به وجود آمده باشد.
۲مواد مذاب (Molten Material): سنگ‌های ذوب شده در دمای بسیار بالا.
۳پوسته (Crust): بیرونی‌ترین لایه جامد کره زمین.
۴سنگ‌های آذرین درونی (Intrusive Igneous Rocks): سنگ‌هایی که از سرد شدن ماگما در درون پوسته زمین تشکیل می‌شوند.
۵سنگ‌های آذرین بیرونی (Extrusive Igneous Rocks): سنگ‌هایی که از سرد شدن گدازه در سطح زمین تشکیل می‌شوند.
۶ماگما (Magma): مواد سنگی مذاب و داغ که در زیر پوسته زمین قرار دارند.
۷گدازه (Lava): ماگمایی که از طریق آتشفشان به سطح زمین راه یافته باشد.
۸گرانیت (Granite): یک سنگ آذرین درونی با بلورهای درشت و رنگی.
۹بازالت (Basalt): یک سنگ آذرین بیرونی تیره‌رنگ و ریزدانه.
۱۰بلور (Crystal): ماده‌ای جامد با اتم‌هایی که به شکل منظم و تکراری چیده شده‌اند.
