قنات و ساختمان آن: تونل‌های زیرزمینی برای انتقال آب از مناطق پرآب به کم‌آب

قنات: راه‌های آب زیر زمین

قنات چیست و چگونه کار می‌کند؟

تصور کن در یک روز گرم تابستانی هستی و به یک لیوان آب خنک نیاز داری. قنات هم مانند یک نی نوشیدنی بسیار بزرگ است که به جای لیوان، به یک منبع آب زیرزمینی متصل شده و آب را به سطح زمین می‌آورد. قنات یک تونل یا کانال زیرزمینی است که آب را از جایی که زیاد است (مثل دامنه‌های کوه) به جایی که کم است (مثل یک روستا یا مزرعه) منتقل می‌کند. این کار کاملاً با شیب ملایم زمین و بدون نیاز به هیچ موتور یا پمپی انجام می‌شود.

اجزای مختلف یک قنات

یک قنات مانند یک بدن است که قسمت‌های مختلفی دارد. هر قسمت کار خاصی انجام می‌دهد تا آب به سلامت به مقصد برسد. در جدول زیر این اجزا را می‌بینیم:

قنات‌ها چگونه به زندگی ما کمک می‌کنند؟

قنات‌ها فقط یک تونل قدیمی نیستند؛ آن‌ها در گذشته و حتی امروز خدمات زیادی به انسان ارائه داده‌اند. برای مثال، در بسیاری از شهرهای ایران مانند یزد و کاشان، قنات‌ها باعث به وجود آمدن باغ‌های بزرگ و زیبا شده‌اند. آن‌ها آب مورد نیاز برای کشت محصولاتی مانند پسته، انار و گندم را فراهم می‌کنند. یک مزیت مهم قنات این است که چون آب در زیر زمین جریان دارد، از تبخیر در برابر گرمای خورشید در امان می‌ماند و هدر نمی‌رود.

فکر کن اگر در حیاط خانه‌ات یک شلنگ آب داشته باشی و آن را رها کنی، آب به همه جا می‌رود و ممکن است پای کسی بلغزد. اما اگر شلنگ را داخل یک جوی بگذاری، آب به آرامی و در مسیر درست جریان پیدا می‌کند. قنات هم دقیقاً همین کار را در مقیاس بسیار بزرگ‌تر انجام می‌دهد و آب را به طور منظم به مزارع و خانه‌ها هدایت می‌کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱مادرچاه (Mother Well): عمیق‌ترین چاه در یک سیستم قنات که به سفره آب زیرزمینی می‌رسد و به عنوان منبع اصلی آب عمل می‌کند.
^۲میل‌چاه (Ventilation Shaft / Access Shaft): چاه‌های عمودی که در طول مسیر کانال قنات حفر می‌شوند و برای تهویه هوای داخل کانال، خارج کردن مواد حفاری شده و دسترسی برای تعمیر و نگهداری استفاده می‌شوند.
تبخیر (Evaporation): فرآیندی که در آن آب به بخار آب تبدیل شده و به هوا می‌رود.
کانال زیرزمینی (Underground Canal): تونل یا مجرایی که در زیر زمین ساخته می‌شود تا آب را از یک مکان به مکان دیگر منتقل کند.