تب: سپر دفاعی داغ بدن
تب چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
تب به معنی افزایش دمای تنظیم‌شدهٔ بدن است. مرکز کنترل دمای بدن ما، قسمتی در مغز به نام هیپوتالاموس4 است که مانند یک ترموستات عمل می‌کند. به طور معمول، این ترموستات دمای بدن را حول 37 درجه سانتی‌گراد نگه می‌دارد. زمانی که عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها به بدن حمله می‌کنند، سلول‌های ایمنی ما موادی به نام پیروژن5 آزاد می‌کنند. این مواد به هیپوتالاموس signal می‌دهند که "ترموستات" بدن را روی دمای بالاتری تنظیم کند. در نتیجه، بدن احساس سرما می‌کند و برای رسیدن به دمای جدید، ماهیچه‌ها منقبض می‌شوند (که همان لرز است) و رگ‌های خونی در پوست منقبض می‌شوند تا گرمای کمتری از دست برود.
| دسته‌بندی دمایی | محدوده دمایی (سانتی‌گراد) | وضعیت |
|---|---|---|
| طبیعی | 36.5 - 37.5 | طبیعی |
| تب خفیف | 37.6 - 38.3 | هشدار ملایم |
| تب متوسط | 38.4 - 39.9 | نیاز به توجه |
| تب بالا | ≥ 40 | فوریت پزشکی |
تب چگونه به سیستم ایمنی کمک می‌کند؟
تب یک استراتژی دفاعی چندجانبه است. افزایش دما مستقیماً رشد بسیاری از باکتری‌ها و ویروس‌ها را که به دمای معمولی بدن عادت کرده‌اند، کند یا متوقف می‌کند. این کار مانند آن است که محیط زندگی مهاجم را ناخوشایند کنیم. علاوه بر این، تب باعث می‌شود سلول‌های دفاعی بدن ما، مانند گلبول‌های سفید، با سرعت و کارایی بیشتری حرکت کرده و به محل عفونت برسند. همچنین تولید اینترفرون6 ها و آنتی‌بادی7 ها، که سربازان تخصصی سیستم ایمنی هستند، در دمای بالاتر افزایش می‌یابد.
یک راه دیگر کمک تب، کاهش دسترسی میکروب‌ها به آهن است. آهن یک ماده مغذی ضروری برای رشد بسیاری از باکتری‌هاست. هنگام تب، بدن آهن را در کبد ذخیره می‌کند و سطح آن در خون کاهش می‌یابد و در نتیجه باکتری‌ها "گرسنه" می‌مانند.
چه زمانی و چگونه تب را مدیریت کنیم؟
با وجود فواید تب، گاهی لازم است آن را کنترل کنیم. اگر تب بسیار بالا برود (به طور معمول بالای 39.5 درجه سانتی‌گراد) یا باعث ناراحتی شدید، کم‌آبی بدن، یا تشنج شود، باید اقدام کرد. روش‌های غیردارویی مانند نوشیدن مایعات فراوان، پوشیدن لباس‌های نازک و سبک، و استفاده از حوله‌های مرطوب و ولرم روی پیشانی می‌توانند مفید باشند. داروهای ضدتب مانند استامینوفن یا ایبوپروفن نیز با تأثیر بر هیپوتالاموس، ترموستات بدن را مجدداً پایین می‌آورند.
نکته مهم: استفاده از آب سرد یا یخ برای کاهش تب اشتباه است، زیرا باعث انقباض شدید رگ‌های پوستی شده و گرمای بدن را به دام می‌اندازد و حتی ممکن است دمای داخلی بدن را بیشتر افزایش دهد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. تب خفیف تا متوسط در پاسخ به یک عفونت ساده، یک فرآیند طبیعی و مفید است و معمولاً نیازی به کاهش فوری با دارو ندارد. هدف اصلی باید درمان علت اصلی تب باشد، نه فقط از بین بردن خود تب.
تشنج‌های ساده ناشی از تب که کمتر از 15 دقیقه طول می‌کشند و کل بدن را درگیر می‌کنند، معمولاً بی‌خطر هستند و آسیب پایدار به مغز نمی‌زنند. با این حال، وقوع آن نیاز به معاینه پزشک دارد تا علت تب مشخص شود.
این می‌تواند به دلایل مختلفی باشد، از جمله عفونت ثانویه (مثلاً یک عفونت باکتریایی پس از یک سرماخوردگی ویروسی)، عدم تکمیل دوره درمان با آنتی‌بیوتیک، یا فعال شدن مجدد سیستم ایمنی علیه بقایای عوامل بیماری‌زا. در این موارد مشورت با پزشک ضروری است.
تب یک علامت هشداردهنده نیست، بلکه یک سلاح دفاعی پیچیده و طراحی‌شده توسط بدن است. این مکانیسم با افزایش دما، هم مستقیماً به مهار مهاجمان می‌پردازد و هم توانایی سربازان سیستم ایمنی را افزایش می‌دهد. درک این فرآیند به ما کمک می‌کند تا به جای ترس از تب، آن را به عنوان نشانه‌ای از فعالیت سیستم ایمنی بدن بپذیریم و تنها در مواقع ضروری و به صورت منطقی اقدام به کنترل آن کنیم.
پاورقی
1 تب (Fever)
2 عفونت (Infection)
3 سیستم ایمنی (Immune System)
4 هیپوتالاموس (Hypothalamus): بخشی از مغز که وظیفه تنظیم دما، گرسنگی، تشنگی و خواب را بر عهده دارد.
5 پیروژن (Pyrogen): موادی که توسط بدن یا عوامل بیماری‌زا تولید شده و باعث ایجاد تب می‌شوند.
6 اینترفرون (Interferon): پروتئین‌هایی که توسط سلول‌های میزبان در پاسخ به حضور عوامل بیماری‌زا آزاد می‌شوند و در مهار تکثیر ویروس‌ها نقش دارند.
7 آنتی‌بادی (Antibody): پروتئین‌های تخصصی تولیدشده توسط سیستم ایمنی که به شناسایی و خنثی سازی عوامل خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌پردازند.