سلول دندریتی: سلول‌های ارائه‌دهنده آنتی‌ژن در سیستم ایمنی

سلول دندریتیک: ژاندارم‌های هوشیار سیستم ایمنی

سلول دندریتیک چیست و چه شکلی است؟

تصور کنید سیستم ایمنی بدن شما یک شهر بزرگ است. در این شهر، سلول‌های دندریتیک مانند پلیس‌های مخفی هستند که دائماً در حال گشت‌زنی در بافت‌های بدن، مانند پوست و مخاط بینی و روده، هستند. این سلول‌ها برخلاف سلول‌های دیگر، دارای زائده‌های بلندی به نام «دندریت»^۲ هستند که شبیه بازوهای یک اختاپوس کوچک می‌مانند. این زائده‌ها به آن‌ها سطح بسیار وسیعی می‌دهد تا بتوانند مهاجمان خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را به دام بیندازند.

مهم‌ترین ویژگی این سلول‌ها، داشتن آنتن‌هایی به نام گیرنده‌های شناسایی الگو^۳ است. این گیرنده‌ها مانند حسگرهای حرکتی عمل می‌کنند و مولکول‌های خاصی روی سطح میکروب‌ها را که برای بدن ما غریبه هستند، تشخیص می‌دهند. به این مولکول‌های غریبه آنتی‌ژن^۴ می‌گویند.

انواع اصلی سلول‌های دندریتیک و محل زندگی آن‌ها

همه سلول‌های دندریتیک شبیه هم نیستند و هر نوع، وظیفه خاص خود را دارد. در جدول زیر با انواع اصلی آن‌ها آشنا می‌شوید:

سفر حماسی: از شکار آنتی‌ژن تا آموزش سلول‌های T

کار سلول دندریتیک فقط شکار آنتی‌ژن نیست. مأموریت اصلی آن، آموزش و فعال‌سازی ارتش تخصصی بدن، یعنی لنفوسیت‌های T^۷ است. این فرآیند در چند مرحله انجام می‌شود:

۱. شکار و بلع: سلول دندریتیک، آنتی‌ژن را به دام انداخته و آن را می‌بلعد (فاگوسیتوز).

۲. پردازش و نمایش: داخل سلول، آنتی‌ژن به تکه‌های کوچکی شکسته می‌شود. سپس این تکه‌ها به مولکول‌های خاصی به نام $MHC$ (کمپلکس اصلی سازگاری بافتی)^۸ متصل شده و مانند یک «کارت شناسایی» روی سطح سلول دندریتیک به نمایش درمی‌آیند.

۳. مهاجرت: سلول دندریتیک، محل شکار خود (مثلاً پوست) را ترک کرده و از طریق رگ‌های لنفاوی به سمت نزدیک‌ترین گره لنفاوی^۹ سفر می‌کند. گره لنفاوی مانند یک پادگان نظامی مملو از سلول‌های T است.

۴. ارائه و فعال‌سازی: در گره لنفاوی، سلول دندریتیک «کارت شناسایی» (آنتی‌ژن روی $MHC$) را به سلول‌های T naïve (بی‌تجربه) نشان می‌دهد. اگر کارت شناسایی متعلق به دشمن باشد، سلول T مربوطه فعال شده و شروع به تکثیر انبوه می‌کند تا یک ارتش اختصاصی برای نابودی آن عامل بیماری‌زا تشکیل دهد.

سلول‌های دندریتیک در خدمت پزشکی مدرن

دانشمندان از هوشمندی ذاتی این سلول‌ها برای ساخت واکسن‌های مؤثرتر و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان استفاده می‌کنند.

در ایمونوتراپی سرطان، سلول‌های دندریتیک خود بیمار را در آزمایشگاه گرفته و آن‌ها را در معرض آنتی‌ژن‌های اختصاصی سلول‌های سرطانی بیمار قرار می‌دهند. سپس این سلول‌های «آموزش‌دیده» را دوباره به بدن بیمار تزریق می‌کنند. این سلول‌ها می‌روند و سلول‌های T را علیه تومور سرطانی بسیج می‌کنند. این روش یک درمان شخصی‌سازی شده است.

همچنین، در طراحی واکسن‌های جدید، محققان سعی می‌کنند آنتی‌ژن‌ها را مستقیماً به سلول‌های دندریتیک برسانند تا پاسخ ایمنی قوی‌تر و طولانی‌مدت‌تری ایجاد شود.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱Dendritic Cell (DC): سلول‌های تخصص‌یافته‌ای در سیستم ایمنی که آنتی‌ژن را پردازش و به لنفوسیت‌های T ارائه می‌دهند.

^۲Dendrite: زائده‌های شاخه‌شاخه و بلند روی سلول‌های دندریتیک که برای افزایش سطح تماس با محیط طراحی شده‌اند.

^۳Pattern Recognition Receptors (PRRs): گیرنده‌هایی روی سلول‌های ایمنی که مولکول‌های حفظ‌شده در میکروب‌ها را تشخیص می‌دهند.

^۴Antigen (Ag): هر ماده‌ای که بتواند توسط سیستم ایمنی شناسایی شده و پاسخ ایمنی ایجاد کند.

^۵Langerhans Cells: نوعی سلول دندریتیک که در اپیدرم پوست یافت می‌شود.

^۶Plasmacytoid Dendritic Cells (pDCs): نوعی سلول دندریتیک که در پاسخ به ویروس‌ها مقادیر زیادی اینترفرون نوع I ترشح می‌کند.

^۷T Lymphocytes: نوعی گلبول سفید که در تیموس بالغ شده و نقش مرکزی در ایمنی سلولی دارد.

^۸Major Histocompatibility Complex (MHC): مجموعه‌ای از مولکول‌های روی سطح سلول که تکه‌های پروتئینی (پپتیدها) را به سلول‌های T نمایش می‌دهند.

^۹Lymph Node: اندام‌های کوچک لوبیایی شکل در مسیر رگ‌های لنفاوی که محل تجمع و فعال‌سازی لنفوسیت‌ها هستند.