غضروف: بافت همبند انعطاف‌پذیر و بدون عروق خونی در مفاصل و ساختارهای اسکلتی

غضروف: بالشتک انعطاف‌پذیر بدن شما

غضروف چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

غضروف نوعی بافت همبند^۷ سفت اما انعطاف‌پذیر است که در بسیاری از مناطق بدن یافت می‌شود. برای درک بهتر، آن را به یک لاستیک فشرده و محکم اما قابل خم شدن تشبیه کنید. چند ویژگی کلیدی آن را منحصر به فرد می‌کند:

• فاقد عروق خونی^۸ و اعصاب: برخلاف بیشتر بافت‌های بدن، غضروف رگ خونی یا رشته عصبی ندارد. این یعنی اگر آسیب ببیند، خونریزی نمی‌کند و درد مستقیم را احساس نمی‌کند، اما ترمیم آن بسیار کند و مشکل است.
• انعطاف‌پذیر و محکم: ترکیب خاص پروتئین‌ها در آن باعث می‌شود هم در برابر فشار مقاوم باشد و هم بتواند شکل خود را تغییر دهد و دوباره به حالت اول بازگردد.
• سطحی صاف و لغزنده: این ویژگی در مفاصل، حرکت استخوان‌ها روی یکدیگر را بسیار آسان و بدون اصطکاک می‌کند.

سلول‌های اصلی سازنده غضروف، کندروسیت^۵ نام دارند. این سلول‌ها درون یک ماده ژله‌ای به نام ماتریکس برون‌سلولی^۹ قرار گرفته‌اند. این ماتریکس از رشته‌های پروتئینی مثل کلاژن^۱۰ و الاستین^۱۱ و ماده‌ای پایه به نام کندرویتین سولفات^۱۲ تشکیل شده است.

غضروف چگونه تغذیه و ترمیم می‌شود؟

این سؤال جالبی است! از آنجا که غضروف رگ خونی ندارد، مواد مغذی و اکسیژن نمی‌توانند مستقیماً از طریق خون به سلول‌هایش برسند. در عوض، غضروف از طریق فرآیندی به نام نفوذ^۱۳ تغذیه می‌شود. مایع سینوویال^۱۴ که درون کپسول مفصلی وجود دارد، با حرکت مفصل تحت فشار قرار می‌گیرد و مانند یک اسفنج، به درون بافت غضروف نفوذ می‌کند و مواد مغذی را به کندروسیت‌ها می‌رساند و مواد زائد را خارج می‌کند.

توانایی ترمیم غضروف بسیار محدود است. اگر آسیب کوچک و سطحی باشد، کندروسیت‌ها می‌توانند تا حدی ماتریکس جدید تولید کنند. اما برای آسیب‌های بزرگتر، بدن اغلب به جای غضروف اصلی، بافت اسکار^۱۵ فیبری ایجاد می‌کند که کیفیت و عملکرد غضروف سالم را ندارد.

نقش غضروف در اسکلت و حرکت بدن

غضروف نقش‌های متعددی را در بدن ایفا می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بالشتک‌گذاری در مفاصل: غضروف مفصلی که از نوع شفاف است، انتهای استخوان‌ها را می‌پوشاند و مانند یک بالشتک ضربه‌گیر عمل می‌کند. این کار از ساییدگی استخوان‌ها روی هم جلوگیری می‌کند.
• حفظ ساختار: در مناطقی مانند بینی و لاله گوش، غضروف (از نوع ارتجاعی) چارچوب و شکل ثابتی ایجاد می‌کند در حالی که انعطاف‌پذیر است.
• رشد استخوان‌های بلند: در کودکان و نوجوانان، صفحات رشد^۱۶ از جنس غضروف هستند. این صفحات به تدریج استخوانی شده و باعث افزایش طول استخوان‌ها و در نهایت قد فرد می‌شوند.

بیماری‌ها و آسیب‌های شایع غضروف

متأسفانه غضروف به دلیل نداشتن رگ خونی، مستعد برخی آسیب‌ها و بیماری‌هاست. دو مورد بسیار رایج عبارتند از:

آرتروز^۱۷: این بیماری با ساییدگی و فرسایش تدریجی غضروف مفصلی شناخته می‌شود. با نازک شدن و از بین رفتن غضروف، استخوان‌ها شروع به ساییده شدن روی یکدیگر می‌کنند که باعث درد، تورم و محدودیت حرکت می‌شود. آرتروز اغلب در مفاصل تحمل‌کننده وزن مانند زانو و لگن دیده می‌شود.

پارگی منیسک: منیسک^۱۸ قطعاتی از غضروف فیبرو در زانو هستند که مانند بالشتک بین استخوان ران و ساق پا عمل می‌کنند. چرخش ناگهانی زانو تحت فشار، می‌تواند باعث پارگی منیسک شود که اغلب با درد قفل‌کردن زانو همراه است.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ Cartilage | ^۲ Hyaline Cartilage | ^۳ Elastic Cartilage | ^۴ Fibrocartilage | ^۵ Chondrocyte | ^۶ Joints | ^۷ Connective Tissue | ^۸ Avascular | ^۹ Extracellular Matrix (ECM) | ^۱۰ Collagen | ^۱۱ Elastin | ^۱۲ Chondroitin Sulfate | ^۱۳ Diffusion | ^۱۴ Synovial Fluid | ^۱۵ Scar Tissue | ^۱۶ Growth Plates | ^۱۷ Osteoarthritis | ^۱۸ Meniscus