کورتکس: بافت پارانشیمی بین اپیدرم و استوانه مرکزی ریشه

کورتکس ریشه: لایه‌ای حیاتی برای گیاهان

کورتکس چیست و در کجا قرار دارد؟

اگر یک ریشه گیاه را مانند یک لوله بازکنی تصور کنید، با چند لایه مختلف روبرو می‌شوید. بیرونی‌ترین لایه، اپیدرم نام دارد که مانند پوست ریشه عمل می‌کند. در مرکزترین قسمت ریشه نیز استوانه مرکزی قرار گرفته که حاوی آوندهای چوبی و آبکشی است و مانند سیستم لوله‌کشی گیاه، آب و مواد غذایی را جابه‌جا می‌کند. بین این دو لایه، منطقه‌ای ضخیم و اسفنجی به نام کورتکس وجود دارد. این بافت عمدتاً از سلول‌های پارانشیمی ساخته شده است؛ سلول‌هایی با دیواره نازک که فضای زیادی بین آن‌ها وجود دارد.

برای درک بهتر، یک چوب پنبه را در نظر بگیرید. ساختار متخلخل و نرم چوب پنبه شبیه به بافت کورتکس است که می‌تواند آب را در خود نگه دارد و از طرفی به عبور هوا نیز کمک کند. این فضاهای بین سلولی برای تنفس ریشه بسیار حیاتی هستند.

وظایف اصلی کورتکس: فراتر از یک لایه ساده

کورتکس چندین وظیفه حیاتی برای بقای گیاه بر عهده دارد:

۱. ذخیره‌سازی مواد غذایی: سلول‌های پارانشیمی کورتکس می‌توانند مقادیر زیادی نشاسته، قند و دیگر مواد مغذی را در واکوئل‌های بزرگ خود ذخیره کنند. این کار مانند انبار کردن غذا برای روزهای سخت است. برای مثال، در گیاهانی مانند هویج یا چغندر، کورتکس بسیار توسعه یافته و همین امر باعث ضخیم شدن ریشه و ذخیره‌سازی مقدار زیادی قند می‌شود که ما از آن بهره می‌بریم.

۲. انتقال آب و املاح: آبی که از طریق اپیدرم جذب می‌شود، باید خود را به استوانه مرکزی برساند. کورتکس مسیر این سفر را فراهم می‌کند. آب از طریق دو مسیر می‌تواند عبور کند: مسیر سیمپلاستی (از میان سیتوپلاسم سلول‌ها و از طریق پلاسمودسماتا^۴) و مسیر آپوپلاستی (از میان فضاهای بین سلولی و دیواره سلولی).

۳. همزیستی با قارچ‌ها (میکوریزا): در بسیاری از گیاهان، کورتکس میزبان قارچ‌های مفیدی می‌شود. این همکاری دوطرفه که میکوریزا^۷ نام دارد، به گیاه کمک می‌کند سطح جذب ریشه خود را به طور چشمگیری افزایش دهد. قارچ، آب و مواد معدنی (به ویژه فسفر) را از خاک جذب می‌کند و به گیاه می‌دهد و در عوض، گیاه قند و کربوهیدرات مورد نیاز قارچ را تأمین می‌کند.

کورتکس در عمل: از هویج تا درختان بلوط

برای درک اهمیت کورتکس، کافی است به ریشه‌های خوراکی که مصرف می‌کنیم نگاهی بیندازیم. وقتی یک هویج ترد و شیرین را گاز می‌زنید، در واقع در حال خوردن بخش عظیمی از کورتکس توسعه یافته آن هستید که پر از مواد ذخیره‌ای است. همین موضوع در مورد سیب‌زمینی شیرین، تربچه و شلغم نیز صادق است.

در مقیاسی بزرگتر، سلامت یک جنگل به سلامت ریشه درختان وابسته است. کورتکس سالم در ریشه درختان بلوط یا کاج، امکان ذخیره‌سازی کافی مواد و همزیستی مؤثر با قارچ‌های خاک را فراهم می‌کند. این شبکه قارچی زیرزمینی که گاهی "اینترنت جنگل" نامیده می‌شود، از طریق کورتکس، درختان مختلف را به هم متصل کرده و حتی امکان تبادل مواد غذایی و سیگنال‌های هشداردهنده بین آن‌ها را فراهم می‌کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱کورتکس (Cortex): در گیاه‌شناسی، به بافت پارانشیمی بین اپیدرم و استوانه مرکزی در ریشه و ساقه گفته می‌شود.

^۲اپیدرم (Epidermis): بیرونی‌ترین لایه سلولی در ریشه، ساقه و برگ گیاهان.

^۳استوانه مرکزی (Stele): بخش مرکزی ریشه یا ساقه که شامل بافت‌های آوندی (چوب و آبکش) و بافت‌های همراه است.

^۴پلاسمودسماتا (Plasmodesmata): کانال‌های میکروسکوپی که سیتوپلاسم سلول‌های مجاور را به هم متصل می‌کنند و امکان ارتباط و انتقال مواد بین آن‌ها را فراهم می‌کنند.

^۵اندودرم (Endodermis): لایه‌ای از سلول‌ها که دور استوانه مرکزی را احاطه کرده و به عنوان یک سد انتخابی برای ورود مواد به آوندها عمل می‌کند.

^۶نوار کاسپاری (Casparian Strip): نوار آب‌گریزی از جنس سوبرین در دیواره سلول‌های اندودرم که مسیر آپوپلاستی را مسدود می‌کند.

^۷میکوریزا (Mycorrhiza): یک رابطه همزیستی بین ریشه یک گیاه و یک قارچ.