پارانشیم (Parenchyma): بافت زنده همه‌کاره برای فتوسنتز، ذخیره و ترشح
پارانشیم چیست و چه شکلی دارد؟
پارانشیم ساده‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین نوع بافت در گیاهان است. اگر گیاهان را مانند یک ساختمان بزرگ در نظر بگیریم، سلول‌های پارانشیم مانند آجرهای نرم و انعطاف‌پذیر این ساختمان هستند. این سلول‌ها معمولاً 14 وجهی هستند و دیواره‌ی نازکی دارند. مهم‌ترین ویژگی آن‌ها این است که زنده هستند و می‌توانند فعالیت‌های مختلفی انجام دهند. این سلول‌ها در برگ، ساقه، ریشه و میوه‌های گیاهان به وفور یافت می‌شوند.
یک مثال ساده: گوشت میوه‌ی سیب یا گوجه‌فرنگی که نرم و آبدار است، عمدتاً از سلول‌های پارانشیم ساخته شده است. این سلول‌ها پر از آب و مواد قندی هستند که آن طعم شیرین و بافت لطیف را ایجاد می‌کنند.
| ویژگی | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| شکل سلول | چندوجهی با دیواره نازک | سلول‌های داخل سیب زمینی |
| وضعیت حیات | زنده و فعال متابولیکی | سلول‌های برگ برای فتوسنتز |
| فضای بین سلولی | دارای فضاهای بزرگ برای تبادل گاز | بافت اسفنجی در برگ |
انواع مختلف بافت پارانشیم و وظایف آن‌ها
همه‌ی سلول‌های پارانشیم شبیه هم نیستند. آن‌ها بسته به کاری که انجام می‌دهند، شکل و محتوای متفاوتی پیدا می‌کنند. در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین انواع آن را ببینید.
| نوع پارانشیم | عملکرد اصلی | محل قرارگیری | ویژگی‌های کلیدی |
|---|---|---|---|
| پارانشیم کلروفیلی۲ (آستروفیل) | فتوسنتز | بخش‌های سبز گیاه مانند برگ‌ها و ساقه‌های جوان | دارای کلروپلاست۳ فراوان |
| پارانشیم ذخیره‌ای | ذخیره‌سازی آب، نشاسته، قند و روغن | ریشه‌ها (هویج)، ساقه‌ها (سیب‌زمینی)، دانه‌ها و میوه‌ها | واکوئل۴ بزرگ و پر از مواد غذایی |
| پارانشیم هوایی (آئرانشیم۵) | شناوری و تبادل گاز | ساقه‌های گیاهان آبزی مانند نیلوفر آبی | فضاهای هوایی بزرگ بین سلولی |
| پارانشیم ترشحی | ترشح مواد مانند شهد، رزین و عطر | گل‌ها (شهد)، پوست درختان کاج (رزین) | دارای دستگاه ترشحی تخصص‌یافته |
پارانشیم در عمل: از مزرعه تا زندگی روزمره
کاربردهای بافت پارانشیم را می‌توان به صورت ملموس در اطراف خود دید. وقتی یک برگ اسفناج را برای سالاد می‌برید، در واقع در حال برداشت بافت پارانشیم کلروفیلی هستید که پر از ویتامین است. زمانی که هویج می‌خورید، از ذخایر قند و ویتامین موجود در پارانشیم ذخیره‌ای ریشه استفاده می‌کنید.
یک مثال کاربردی دیگر، کشت بافت گیاهی است. دانشمندان می‌توانند تنها با یک سلول پارانشیم، یک گیاه کامل را پرورش دهند. این کار به دلیل خاصیت توتی پوتنسی۶ (توانایی تبدیل شدن به انواع مختلف سلول) در این سلول‌ها امکان‌پذیر است. این تکنیک برای تکثیر سریع گیاهان ارزشمند و نادر استفاده می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. قسمت‌های سخت مانند پوست درخت یا رگبرگ‌های اصلی برگ از بافت‌های دیگر مانند اسکلرانشیم۷ ساخته شده‌اند که سلول‌های آن‌ها دیواره‌ی ضخیم و اغلب مرده دارند و نقش حفاظتی و استحکامی بازی می‌کنند. پارانشیم عمدتاً بافتی نرم است.
پاسخ: بافت پارانشیم! این سلول‌ها می‌توانند به سرعت تقسیم شده و بافت آسیب‌دیده را ترمیم کنند. این یکی از دلایل مهم بودن این بافت است.
پاسخ: به دلیل وجود آئرانشیم یا پارانشیم هوایی. فضاهای بزرگ پر از هوا در بین سلول‌های این بافت، مانند جلیقه‌ی نجات عمل کرده و به گیاه شناوری می‌دهد.
پاورقی
۱ پارانشیم (Parenchyma): به بافت اصلی و غیرتخصص‌یافته‌ای در گیاهان گفته می‌شود که از سلول‌های زنده با دیواره نازک تشکیل شده است.
۲ پارانشیم کلروفیلی (Chlorenchyma): نوعی پارانشیم که دارای کلروپلاست بوده و وظیفه فتوسنتز را بر عهده دارد.
۳ کلروپلاست (Chloroplast): اندامک درون سلول‌های گیاهی که حاوی کلروفیل است و فرآیند فتوسنتز در آن انجام می‌شود.
۴ واکوئل (Vacuole): حفره‌ای بزرگ در سیتوپلاسم سلول‌های گیاهی که برای ذخیره‌سازی آب و مواد مختلف استفاده می‌شود.
۵ آئرانشیم (Aerenchyma): نوعی پارانشیم با فضاهای هوایی بزرگ که تبادل گاز و شناوری را در گیاهان آبزی تسهیل می‌کند.
۶ توتی پوتنسی (Totipotency): توانایی یک سلول منفرد برای تقسیم و تولید همه‌ی انواع سلول‌های یک ارگانیسم کامل.
۷ اسکلرانشیم (Sclerenchyma): بافت نگهدارنده‌ی گیاه متشکل از سلول‌های دارای دیواره‌ی بسیار ضخیم و اغلب مرده.