اگر جهان اجتماعی با حفظ عقايد، آرمان‌ها و ارزش‌های خود، با جهان‌های اجتماعی ديگر تعامل و داد و ستد داشته باشد و تغييرات لازم را در محدودهٔ همان هنجارها و شيوهٔ زندگی پديد آورد، زمينهٔ گسترش و پيشرفت خود را فراهم می‌آورد ـ زمانی كه بر عقايد و ارزش‌های خود پافشاری نكند.

جهان اسلام در رويارويی با جهان‌های اجتماعی ديگر، همه عناصر هويتی را در تعامل با فرهنگ‌های ديگر اخذ كرد و در موارد مورد نياز به بازسازی آن عناصر پرداخت ـ زمانی كه به ارزش‌ها و عقايد خود پشت كند.

جهان اسلام به‌دليل اهميت قائل شدن به عقل و عقلانیت، تنها عناصر عقلی را در مواجهه با فرهنگ‌های ديگر پذيرفت و در همان محدوده نيز به داد و ستد و تعامل با آن‌ها پرداخت ـ زمانی كه به‌طور فعال و خلّاق و براساس نيازها، مشكلات و مسائل خود، با جهان‌های اجتماعی ديگر رويارو شود.

جهان اسلام در مواجهه با فرهنگ يونان و روم، در كنار عناصر عقلی، در دانش‌های ديگر نيز دخل و تصرف كرد و عناصر اساطيری و مشركانهٔ آن‌ها را نيز پذيرفت ـ زمانی كه در مسير تحولات هويتی، ارزش‌ها و عقايد جهان اجتماعی ديگر را بپذيرد و به آن ملحق شود.