کالای معمولی: وقتی پول بیشتری داری، تقاضا بیشتر میشود!
کالای معمولی چیست؟ از تعریف تا شناسایی
در اقتصاد، کالاها بر اساس واکنش مصرفکنندگان به تغییر درآمد، دستهبندی میشوند. یک کالای معمولی به کالا یا خدماتی گفته میشود که با افزایش درآمد مصرفکننده، تقاضا برای آن نیز افزایش مییابد و برعکس، با کاهش درآمد، تقاضا برای آن کم میشود. این رابطه یک رابطهٔ مستقیم و همجهت است.
مثال ساده: فرض کنید علی دانشآموزی است که هر ماه 200,000 تومان پول توجیبی دارد و با آن کتاب داستان و شکلات میخرد. اگر پدرش پول توجیبی او را به ماهی 300,000 تومان افزایش دهد، علی احتمالاً هم کتابهای بیشتری میخرد و هم شکلات مرغوبتری. در این مثال، هم کتاب و هم شکلات مرغوب، برای علی کالای معمولی محسوب میشوند.
دستهبندی کالاهای معمولی: ضروری و لوکس
همهٔ کالاهای معمولی یکسان نیستند! میزان حساسیت تقاضای آنها به تغییر درآمد متفاوت است. اقتصاددانان کالاهای معمولی را به دو گروه اصلی تقسیم میکنند:
| نوع کالا | توضیح | مثال | کشش درآمدی |
|---|---|---|---|
| کالای معمولی ضروری | با افزایش درآمد، تقاضا برای آن افزایش مییابد، اما این افزایش کمتر از درصد افزایش درآمد است. مردم حتی با درآمد کم هم آن را میخرند. | نان، شیر، برق، خدمات درمانی اولیه، بنزین برای تردد ضروری | بین 0 و 1 |
| کالای معمولی لوکس | با افزایش درآمد، تقاضا برای آن بسیار بیشتر از درصد افزایش درآمد، رشد میکند. خرید این کالاها معمولاً به سطح بالایی از درآمد نیاز دارد. | سفر خارجی، خودروی مدل بالا، جواهرات، لباسهای برند معروف | بزرگتر از 1 |
برای اندازهگیری دقیق این حساسیت، از مفهوم کشش درآمدی تقاضا استفاده میکنیم. این شاخص عددی به ما میگوید به ازای هر 1% تغییر در درآمد، تقاضا برای یک کالا چند درصد تغییر میکند.
$ E_I = \frac{\%\ \text{تغییر در مقدار تقاضا}}{\%\ \text{تغییر در درآمد}} $
• اگر $ E_I > 0 $: کالا معمولی است.
• اگر $ 0 : کالای معمولی ضروری است.
• اگر $ E_I > 1 $: کالای معمولی لوکس است.
کالای معمولی در مقابل کالای پست: یک مقایسهٔ کلیدی
برای درک کامل کالای معمولی، باید دشمن آن یعنی کالای پست را بشناسیم. کالای پست، کالایی است که با افزایش درآمد، تقاضا برای آن کاهش مییابد! این اتفاق میافتد زیرا افراد با پول بیشتر، ترجیح میدهند کالاهای با کیفیتتر یا جایگزینهای بهتری را خریداری کنند.
مثال کلاسیک: نان خشک یا سیبزمینی ارزان. فردی با درآمد بسیار کم، ممکن است بخش بزرگی از غذای خود را سیبزمینی تشکیل دهد. اما با افزایش درآمد، او کمتر سیبزمینی میخرد و به جای آن برنج، گوشت یا سبزیجات بیشتر میخرد. پس سیبزمینی ارزان برای او یک کالای پست است. نکتهٔ جالب اینجاست که یک کالا بسته به سطح درآمد فرد میتواند تغییر کند. ممکن است یک نوع پنیر برای دانشآموزی کالای لوکس باشد، برای یک کارمند معمولی کالای ضروری، و برای یک سرمایهدار ثروتمند تبدیل به کالای پست شود!
تحلیل یک مثال عینی: سبد خرید خانواده
بیایید زندگی خانوادهای را در دو مقطع زمانی بررسی کنیم: وقتی پدر خانواده ترفیع نگرفته و درآمد معمولی دارد، و یک سال بعد که با ترفیع گرفتن، درآمد خانواده 20% افزایش یافته است. چگونه سبد خرید آنها تغییر کرده است؟
| کالا/خدمت | تغییر مقدار تقاضا | نوع کالا (برای این خانواده) | تحلیل |
|---|---|---|---|
| نان (سفید و سبوسدار) | +5% | کالای معمولی ضروری | مصرف نان کمی افزایش یافته، اما کمتر از افزایش درآمد. خانواده هنوز نان میخورد اما ممکن است کیفیت آن را بهتر کرده باشند. |
| شیر محلی | -15% | کالای پست | خانواده با پول بیشتر، شیر پاستوریزه یا استریلیزه با بستهبندی مطمئنتر را جایگزین شیر محلی کردهاند. |
| باشگاه ورزشی | +100% (از صفر به یک عضو) | کالای معمولی لوکس | با افزایش درآمد، امکان پرداخت هزینهٔ ماهانهٔ باشگاه فراهم شده. افزایش تقاضا بسیار بیشتر از افزایش درآمد است. |
| سفر درونشهری با تاکسی | +30% | کالای معمولی لوکس | به جای استفادهٔ انحصاری از اتوبوس، حالا برای مواقع عجله یا راحتی بیشتر از تاکسی استفاده میکنند. رشد تقاضا بیشتر از رشد درآمد است. |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. گرانی به تنهایی معیار نیست. معیار، واکنش تقاضا به تغییر درآمد است. ممکن است کالای گرانقیمتی (مثلاً یک داروی خاص و حیاتی) وجود داشته باشد که فرد مجبور به خرید آن است و افزایش درآمدش تأثیر چندانی بر مقدار مصرف آن دارو نمیگذارد. چنین کالایی یک کالای معمولی ضروری (با کشش نزدیک به صفر) محسوب میشود.
پاسخ: قطعاً نه. نوع کالا کاملاً نسبی و وابسته به سطح درآمد، سلیقه و فرهنگ فرد است. گوشت ممکن است برای خانوادهای کمدرآمد یک کالای لوکس، برای خانوادهای با درآمد متوسط یک کالای ضروری، و برای فردی بسیار ثروتمند که به رژیم گیاهی روی آورده یک کالای پست باشد! این مفهوم را "نسبی بودن کالاها" مینامند.
پاسخ: برای تولیدکنندگان: اگر محصولشان یک کالای معمولی لوکس باشد، در دوران رونق اقتصادی که درآمد مردم بالا میرود، میتوانند انتظار افزایش قابل توجه فروش را داشته باشند. برای دولت: در طراحی سیستم مالیاتی و یارانهها مهم است. معمولاً بر کالاهای لوکس مالیات بیشتری وضع میشود، زیرا تقاضا برای آنها به درآمد حساس است و خریداران توان پرداخت دارند. همچنین یارانهها بیشتر بر کالاهای ضروری متمرکز است.
پاورقی
1 کالای معمولی (Normal Good)
2 درآمد (Income)
3 تقاضا (Demand)
4 کشش درآمدی تقاضا (Income Elasticity of Demand)
5 کالای پست (Inferior Good)
