مفصل: اتصالدهندههای شگفتانگیز بدن
مفصل چیست و چه اجزایی دارد؟
اگر بدن ما را مانند یک عروسک خیمهشببازی تصور کنیم، استخوانها مثل چوبهای آن و مفصلها مثل نخها یا فنرهایی هستند که این چوبها را به هم وصل میکنند و به آنها اجازه حرکت میدهند. در واقع، مفصل نقطه یا ناحیهای است که دو استخوان به هم میرسند. هر مفصل برای کارکرد درست خود، از چند بخش مهم تشکیل شده است.
| نام جزء | وظیفه | مثال ملموس |
|---|---|---|
| غضروف مفصلی5 | پوشش نرم و لغزنده روی سر استخوانها که مانند یک بالشتک عمل کرده و از ساییده شدن استخوانها به هم جلوگیری میکند. | مثل روغنی که در لولای در میریزیم تا صدا ندهد و راحت باز و بسته شود. |
| مایع مفصلی (سینوویال)4 | مایعی غلیظ و لغزنده که فضای بین غضروفها را پر میکند، مثل یک روغن کارکرده و همچنین مواد غذایی را به غضروف میرساند. | مانند سفیدهی تخممرغ خام که لغزنده است. |
| کپسول و رباط6 | کپسول، یک کیسه محکم است که کل مفصل را میپوشاند. رباطها نوارهای محکمی هستند که استخوانها را به هم وصل و مفصل را ثابت نگه میدارند. | کپسول مثل یک چمدان پارچهای و رباطها مثل تسمههای محکم دور آن. |
| تاندون7 | عضلات را به استخوانها وصل میکند و با انقباض خود، باعث حرکت مفصل میشود. | مثل طنابی که با کشیدن آن، در چاه باز میشود. |
انواع مفصل: از آرنج ساده تا ران پیچیده
همهی مفصلها شبیه هم نیستند. محدوده و نوع حرکت آنها متفاوت است. متخصصان آنها را بر اساس شکل و حرکتی که انجام میدهند، به چند دسته اصلی تقسیم میکنند.
برای مثال، وقتی با دست خود خداحافظی میکنید، مفصل آرنج شما مانند یک لولای در فقط در یک جهت (به جلو و عقب) حرکت میکند. اما مفصل شانه شما که یک مفصل گوی و کاسهای است، مثل یک گوی که در یک کاسه گرد میچرخد، تقریباً در تمام جهات میتواند بچرخد. به همین دلیل است که میتوانید دست خود را به راحتی بالا ببرید، بچرخانید و پشت سر خود ببرید.
| نوع مفصل | توضیح و شکل | نمونههایی در بدن | درجه آزادی حرکت |
|---|---|---|---|
| لولایی8 | حرکت در یک صفحه، مثل باز و بسته شدن در. فرمول زاویه بازشدن را میتوان به سادگی $\theta$ نشان داد. | آرنج، زانو، بند انگشتان | 1 جهت (مثلاً 180^\circ$) |
| گوی و کاسهای9 | سر گرد یک استخوان در گودی استخوان دیگر. بیشترین دامنه حرکت را دارد. | شانه، ران | 3 جهت (چرخش در همهی محورها) |
| محوری10 | یک استخوان به دور استخوان دیگر میچرخد، مثل چرخیدن یک پیچ. | مفصل بین استخوانهای زنداعلیا و زنداسفل در ساعد (برای چرخش کف دست) | 1 جهت (چرخش حول یک محور) |
| 11 | سطح صاف یا کمی خمیده استخوانها روی هم میلغزند. حرکت محدود. | مفاصل بین استخوانهای مچ دست و مچ پا | حرکت کم و لغزشی |
مفصلها در عمل: از دویدن تا نوشتن
حالا بیایید ببینیم این مفصلهای مختلف چگونه با همکاری هم، فعالیتهای روزمره ما را ممکن میسازند. برای مثال، عمل ساده نوشتن را در نظر بگیرید:
۱. گرفتن خودکار: مفصل لولایی بین استخوانهای بند انگشتان، باعث خم شدن انگشتان دور خودکار میشود.
۲. چرخاندن مچ: مفصل محوری بین دو استخوان ساعد، امکان چرخش دست و قرارگیری خودکار در زاویه مناسب را فراهم میکند.
۳. حرکت دادن دست روی کاغذ: مفصل گوی و کاسهای شانه، دامنه وسیعی از حرکت را برای هدایت دست در سرتاسر صفحه ایجاد میکند، در حالی که مفاصل لغزنده مچ دست، حرکات ریز و ظریف را ممکن میسازند.
یا هنگام دویدن، مفصل لولایی زانو مانند یک فنر قوی بارها و بارها خم و راست میشود. مفصل گوی و کاسهای ران نیز با هر قدم میچرخد تا تعادل و نیروی پیشران ایجاد کند. هماهنگی بین این همه مفصل، کاری است که سیستم عصبی ما به طور خودکار و شگفتانگیزی انجام میدهد.
پرسشهای رایج درباره مفصلها
این صدا معمولاً به دلیل ترکیدن حبابهای کوچک گاز (عمدتاً نیتروژن) در مایع مفصلی ایجاد میشود. وقتی فضای بین استخوانها را با کشیدن مفصل باز میکنیم، فشار کاهش یافته و این حبابها سریع تشکیل و ترکیده میشوند. در حد معمول، این اتفاق بیخطر است.
ورزش منظم و مناسب چند فایده کلیدی دارد: اولاً با تقویت عضلات اطراف مفصل، از آن مانند یک کمربند محافظتی حمایت میکند. ثانیاً، حرکت مفصل، گردش مایع مفصلی و رساندن مواد غذایی به غضروف را بهبود میبخشد. ثالثاً، به حفظ انعطافپذیری رباطها و تاندونها کمک میکند.
یکی از دلایل اصلی، فرسایش تدریجی غضروف مفصلی است. با گذشت زمان و استفاده مکرر، این بالشتک محافظ نازکتر میشود. همچنین تولید مایع مفصلی ممکن است کاهش یابد. این عوامل باعث میشود سایش استخوانها به هم بیشتر شده و احساس خشکی یا درد ایجاد شود. حفظ وزن مناسب و فعالیت سبک میتواند سرعت این فرآیند را کم کند.
پاورقی
1 مفصل (Joint)
2 Articulation
3 Movement
4 مایع مفصلی یا سینوویال (Synovial Fluid)
5 غضروف مفصلی (Articular Cartilage)
6 رباط (Ligament)
7 تاندون (Tendon)
8 Hinge Joint
9 Ball and Socket Joint
10 Pivot Joint
11 Gliding/Plane Joint
12 Fibrous Joint (مفصل لیافی)
