هورمونهای تیروئیدی: فرماندهان انرژی بدن شما
غدهی تیروئید کجاست و چه شکلی است؟
تیروئید یک غدهی کوچک و سبکوزن (حدود 15 تا 20 گرم) است که در قسمت پایین و جلوی گردن، دقیقاً زیر سیبگلو (حنجره) قرار گرفته است. شکل آن شبیه یک پروانه یا حرف H فارسی است که دو لوب (بال) دارد و توسط یک قسمت باریک به نام تنه به هم متصل شدهاند.
اگرچه این غده کوچک است، اما نقش آن در بدن بهاندازهی یک نیروگاه بزرگ و حیاتی است. مواد اصلی برای ساخت هورمونهای آن، ید4 و یک اسیدآمینه به نام تیروزین5 هستند. به همین دلیل است که مصرف نمک یددار در رژیم غذایی بسیار مهم است.
هورمونهای اصلی تیروئید چه نام دارند و چگونه کار میکنند؟
غدهی تیروئید دو هورمون اصلی تولید میکند:
| نام هورمون (نماد) | میزان تولید | وظیفه و ویژگی | مثال |
|---|---|---|---|
| تیروکسین (T4) |
حدود 93٪ | هورمون ذخیره و نیمهفعال. در خون گردش میکند و در بافتهای بدن به هورمون فعال (T3) تبدیل میشود. مخزن سوخت |
مثل بنزین ذخیره در باک ماشین که باید در موتور بسوزد. |
| ترییدوتیرونین (T3) |
حدود 7٪ | هورمون فعال و قدرتمند. مستقیماً به سلولها دستور میدهد تا سرعت مصرف انرژی (سوختوساز) را افزایش دهند. پدال گاز |
مثل فشردن پدال گاز خودرو که سرعت و مصرف سوخت را بالا میبرد. |
فرمول ساخت این هورمونها نیازمند اتمهای ید است. به طور ساده، T4 دارای $4$ اتم ید و T3 دارای $3$ اتم ید است. غدهی دیگری در مغز به نام هیپوفیز6، با ترشح هورمون محرکه تیروئید7 (TSH)، مثل یک رئیس، به تیروئید دستور میدهد چه مقدار هورمون بسازد.
تیروئید چگونه سرعت زندگی ما را تنظیم میکند؟
هورمونهای تیروئیدی تقریباً بر همهی سلولهای بدن اثر میگذارند. آنها با چسبیدن به دیوارهی سلولها، به آنها پیام میدهند: "زندگی و فعالیتت را تندتر کن!" این پیام باعث میشود:
- مصرف انرژی (سوختوساز پایه): بدن حتی در حال استراحت کامل برای کارهایی مثل نفس کشیدن و ضربان قلب انرژی مصرف میکند. هورمون تیروئید سرعت این مصرف را تعیین میکند.
- تولید گرما: این هورمونها مانند بخاری داخلی بدن عمل میکنند. وقتی سردتان است، بدن ممکن است هورمون تیروئید بیشتری تولید کند تا با سوزاندن انرژی، گرمای بیشتری ایجاد کند.
- رشد و تکامل: این هورمونها بهویژه در دوران کودکی و نوجوانی برای رشد قد، رشد مغز و بلوغ استخوانها کاملاً ضروری هستند.
- کارکرد قلب و اعصاب: بر تعداد ضربان قلب و سرعت واکنشهای عصبی تأثیر مستقیم دارند.
وقتی ترموستات بدن خراب میشود: کمکاری و پرکاری
اگر تولید هورمونهای تیروئید از تعادل خارج شود، دو بیماری اصلی ایجاد میشود که علائم کاملاً متضادی دارند.
| نوع اختلال | دلیل (سادهشده) | علائم شایع (مثل یک داستان) | برچسب وضعیت |
|---|---|---|---|
| کمکاری تیروئید (هاپوتیروئیدی) |
تیروئید به اندازهی کافی هورمون تولید نمیکند. انگار پدال گاز بدن قفل شده است. | خستگی و خوابآلودگی زیاد، احساس سرما، افزایش وزن بیدلیل، خشکی پوست و مو، یبوست، افسردگی و کندی در یادگیری. | کند و خوابآلود |
| پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی) |
تیروئید هورمون بیش از حد تولید میکند. انگار پدال گاز بدن مدام فشرده است. | بیقراری و عصبی بودن، تپش قلب سریع، کاهش وزن ناگهانی (با وجود اشتهای خوب)، عدم تحمل گرما، تعریق زیاد، لرزش دست. | پرسرعت و بیقرار |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. گواتر فقط به بزرگ شدن غده تیروئید اشاره دارد. این بزرگ شدن میتواند به دلیل کمکاری، پرکاری، کمبود ید یا حتی عملکرد طبیعی تیروئید رخ دهد. پس گواتر یک بیماری خاص نیست، بلکه یک نشانه است.
پاسخ: خیر، این یک اشتباه رایج است. مشکل از مصرف انرژی در سلولهاست، نه از دریافت آن. در کمکاری، سلولها حتی با وجود غذای کافی، نمیتوانند از آن به درستی استفاده کنند. درمان اصلی، دریافت هورمون مصنوعی (قرص) تحت نظر پزشک است.
پاسخ: قطعاً نه. نوزادان نیز باید از نظر کمکاری مادرزادی تیروئید غربالگری شوند، زیرا کمبود هورمون در ابتدای زندگی میتواند منجر به عقبماندگی ذهنی و اختلال در رشد جبرانناپذیر شود. در نوجوانی نیز ممکن است مشکلات تیروئید در رشد قد یا بینظمی قاعدگی دختران نقش داشته باشد.
پاورقی
1غده تیروئید (Thyroid Gland): یک غده درونریز پروانهای شکل در جلوی نای.
2T4 و T3: به ترتیب مخفف Tetraiodothyronine (Thyroxine) و Triiodothyronine، نام علمی هورمونهای تیروئیدی.
3کمکاری و پرکاری تیروئید (Hypothyroidism & Hyperthyroidism): به ترتیب به وضعیت کاهش و افزایش تولید هورمونهای تیروئیدی اطلاق میشود.
4ید (Iodine): یک ماده معدنی ضروری که در نمک یددار، ماهی و برخی محصولات دریایی یافت میشود و برای ساخت هورمون تیروئید لازم است.
5تیروزین (Tyrosine): یک نوع اسید آمینه (جزء سازنده پروتئین) که در ترکیب با ید، هورمون تیروئید را میسازد.
6هیپوفیز (Pituitary Gland): غدهای کوچک در قاعده مغز که با ترشح هورمونهای مختلف (از جمله TSH)، فعالیت بسیاری از غدد از جمله تیروئید را کنترل میکند.
7TSH (Thyroid-Stimulating Hormone): هورمون محرکه تیروئید که از هیپوفیز ترشح میشود.
8گواتر (Goiter): بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید که ممکن است در گردن به صورت برجستگی دیده شود.
