علائم حیاتی: گزارشهای زنده از وضعیت سلامتی بدن
با چهار نشانهگر اصلی سلامتی آشنا شویم
بدن ما برای زنده ماندن، کارهای مهمی مانند نفس کشیدن و پمپاژ خون را خودکار انجام میدهد. پزشکان و پرستاران برای بررسی سریع وضعیت سلامتی، چند نشانه کلیدی را اندازه میگیرند که به آنها «علائم حیاتی»[1] میگویند. چهار علامت اصلی شامل تعداد تنفس، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن هستند که سه مورد اول به هم وابستهاند.
| علامت حیاتی | دامنه طبیعی برای نوجوانان و بزرگسالان | واحد اندازهگیری | کنترلکننده اصلی در بدن |
|---|---|---|---|
| تعداد تنفس (نرخ تنفسی)[2] | 12-20 بار در دقیقه | تنفس بر دقیقه | ساقه مغز |
| ضربان قلب (نبض)[3] | 60-100 ضربه در دقیقه | ضربه بر دقیقه | ساقه مغز و گره سینوسی قلب |
| فشار خون[4] | کمتر از 120/80 میلیمتر جیوه | میلیمتر جیوه (mmHg) | قلب، رگهای خونی، ساقه مغز |
مقادیر جدول بالا برای زمان استراحت است. به یاد داشته باشید که این اعداد یک محدوده طبیعی هستند و ممکن است در افراد مختلف، کمی متفاوت باشد. برای مثال، ورزشکاران ممکن است در حالت استراحت، ضربان قلب پایینتری (حوالی 40 ضربه در دقیقه) داشته باشند که نشانه سلامتی قلب قویتر آنهاست. همچنین، تعداد تنفس در کودکان به مراتب بیشتر از بزرگسالان است. یک نوزاد تازه متولد شده ممکن است بین 30 تا 60 بار در دقیقه نفس بکشد.
نحوه اندازهگیری و درک بهتر هر علامت حیاتی
شما هم میتوانید با یادگیری روشهای ساده، برخی از این علائم را در خانه بررسی کنید. این کار به شما کمک میکند با بدن خود بیشتر آشنا شوید.
اندازهگیری ضربان قلب (نبض): راحتترین نقطه برای گرفتن نبض، مچ دست است. نوک دو انگشت سبابه و وسط خود را روی قسمتی از مچ دست که زیر شست قرار دارد، بگذارید و فشار ملایمی وارد کنید تا ضربه را احساس کنید. سپس، تعداد این ضربهها را در مدت 30 ثانیه بشمارید و عدد به دست آمده را در 2 ضرب کنید تا ضربان در دقیقه به دست آید.
اندازهگیری تعداد تنفس: برای این کار، باید بدون اینکه فرد مقابل متوجه شود (تا تنفسش طبیعی بماند)، حرکت بالا و پایین آمدن قفسه سینه او را بشمارید. هر یک بار بالا آمدن (دم) و پایین رفتن (بازدم) به عنوان یک تنفس کامل محاسبه میشود. این شمارش را برای یک دقیقه کامل انجام دهید.
درک فشار خون: فشار خون با دستگاهی به نام فشارسنج اندازهگیری میشود و نتیجه آن به صورت دو عدد، مثلاً 110/70 ثبت میشود.
- عدد اول (سیستولیک): نشاندهنده فشاری است که قلب در لحظه انقباض و پمپاژ خون ایجاد میکند. این حداکثر فشار در رگهاست.
- عدد دوم (دیاستولیک): نشاندهنده فشاری است که هنگام استراحت قلب بین دو ضربان، در رگها وجود دارد. این حداقل فشار در رگهاست.
علائم حیاتی در عمل: از کلاس ورزش تا مطب دکتر
تغییرات علائم حیاتی در موقعیتهای مختلف زندگی، کاملاً طبیعی و نشانه واکنش هوشمند بدن است. وقتی در حال دویدن هستید، عضلات شما به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز دارند. بنابراین، مغز به قلب و ریهها دستور میدهد تا سریعتر کار کنند. در نتیجه، ضربان قلب و تعداد تنفس شما افزایش مییابد تا خونِ غنی از اکسیژن را با سرعت بیشتری به عضلات برساند. بعد از پایان ورزش، این علائم به تدریج به حالت عادی برمیگردند.
حالات روحی نیز تاثیر مستقیمی دارند. در مواقع استرس، هیجان یا ترس، بدن هورمونهایی (مانند آدرنالین) ترشح میکند که باعث میشوند قلب تندتر بزند و فشار خون کمی بالا برود تا بدن برای یک واکنش سریع ("فرار یا مقابله") آماده شود. برعکس، در هنگام خواب یا آرامش عمیق، همه این علائم در پایینترین حد خود قرار میگیرند.
پزشکان از این تغییرات برای تشخیص استفاده میکنند. به عنوان مثال، اگر تعداد تنفس یک نوجوان در حالت استراحت به طور مداوم بالاتر از 20 بار در دقیقه باشد، یا فشار خون او به صورت پایدار بالاتر از حد طبیعی برای سنش باشد، این میتواند نشانهای برای بررسی بیشتر سلامت قلب و ریهها یا وجود استرس مزمن باشد. فعالیت بدنی منظم و تغذیه سالم، دو عامل کلیدی برای حفظ این علائم در محدوده سالم هستند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. تشخیص فشار خون بالا بر اساس یک اندازهگیری اتفاق نمیافتد. عوامل زیادی مانند استرس لحظهای، فعالیت فیزیکی اخیر، یا حتی مصرف کافئین میتوانند به طور موقت فشار خون را بالا ببرند. پزشکان برای تشخیص، نیاز به اندازهگیری فشار خون در چند نوبت و در شرایط استراحت دارند. اگر عدد فشار خون شما در یک بار اندازهگیری بالا بود، نباید نگران شوید، اما بهتر است آن را با پزشک یا پرستار در میان بگذارید.
پاسخ: قلب یک عضله است و با تمرین قویتر میشود. قلب یک ورزشکار با هر بار ضربان، حجم خون بیشتری را پمپاژ میکند. بنابراین، برای رساندن اکسیژن کافی به بدن در حالت استراحت، نیاز به تپیدن با سرعت بالا ندارد و ضربان آن کندتر است. این یک نشانه از سلامت و کارایی خوب سیستم قلبی-عروقی است.
پاسخ: هر کدام اطلاعات متفاوتی میدهند و اهمیت هر دو بالاست. ضربان قلب بیشتر درباره عملکرد پمپاژ خون و سلامت قلب اطلاعات میدهد، در حالی که تعداد تنفس، نشاندهنده کارایی ریهها و سیستم تنفسی است. گاهی اوقات یک مشکل ریوی میتواند باعث افزایش تعداد تنفس شود، در حالی که ضربان قلب تغییر چندانی نکرده است. به همین دلیل، پزشکان هر دو را با هم بررسی میکنند تا تصویر کاملتری از وضعیت بدن به دست آورند.
پاورقی
۱. علائم حیاتی (Vital Signs): گروهی از مهمترین نشانههای پزشکی که وضعیت عملکردهای حیاتی بدن مانند قلب، ریه و گردش خون را نشان میدهند.
۲. نرخ تنفسی (Respiratory Rate - RR): تعداد دفعاتی که یک فرد در مدت یک دقیقه نفس میکشد.
۳. ضربان قلب/نبض (Pulse Rate/Heart Rate - PR/HR): تعداد دفعاتی که قلب در یک دقیقه میتپد و میتوان آن را از طریق احساس کردن نبض در شریانها اندازه گرفت.
۴. فشار خون (Blood Pressure - BP): نیرویی که خون به دیواره رگهای خونی وارد میکند. با دو عدد سیستولیک (فشار در لحظه انقباض قلب) و دیاستولیک (فشار در لحظه استراحت قلب) گزارش میشود.
۵. سیستولیک (Systolic): عدد بالایی در خوانش فشار خون که نشاندهنده حداکثر فشار در شریانها هنگام انقباض قلب است.
۶. دیاستولیک (Diastolic): عدد پایینی در خوانش فشار خون که نشاندهنده حداقل فشار در شریانها هنگام استراحت قلب بین دو ضربان است.
۷. ساقه مغز (Brainstem): بخشی از مغز که به نخاع متصل است و عملکردهای حیاتی غیرارادی مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون را کنترل میکند.
