کیسه تنان: بدنی شبیه کیسه با دهانه و بازوهای اطراف آن

کیسه تنان: دنیای شگفت‌انگیز جانوران کیسه‌ای

ساختار بدنی: یک طرح ساده و مؤثر

تصور کنید یک بادکنک بلند را در دست گرفته‌اید. دهانه بادکنک همان دهان است و بدنه آن، حفره داخلی بدن. کیسه‌تنان دقیقاً چنین طرح بدنی دارند: بدنی لوله‌ای یا کیسه‌ای با یک دهانه مرکزی. دور این دهانه، رشته‌های بلندی به نام بازو یا شاخک قرار دارد. این شاخک‌ها مانند تور ماهیگیری عمل می‌کنند و طعمه‌های ریز موجود در آب را به دام می‌اندازند.

حفره داخلی بدن آن‌ها چند کار مهم انجام می‌دهد: هم معده است (غذا در آن هضم می‌شود)، هم نقش سیستم تنفسی را بازی می‌کند (تبادل گازهای اکسیژن و دی‌اکسید کربن) و هم مانند یک اسکلت هیدرواستاتیک به حفظ شکل بدن کمک می‌کند. این «همه‌کاره بودن» باعث شده این ساختار ساده، بسیار موفق باشد.

نقش کیسه‌تنان در چرخه‌ی طبیعت

این جانوران کوچک، نقش‌های بزرگی در سلامت دریاها ایفا می‌کنند. مرجان‌ها مانند «جنگل‌های دریایی» عمل کرده و زیستگاه امنی برای هزاران گونه ماهی و آبزی فراهم می‌کنند. صخره‌های مرجانی فقط 1% از بستر دریاها را می‌پوشانند، ولی زیستگاه حدود 25% از کل آبزیان هستند! شقایق‌های دریایی نیز با پناه دادن به ماهی دلقک، یک رابطه همزیستی⁵ مشهور را به نمایش می‌گذارند.

از سوی دیگر، عروس‌های دریایی، هم شکارچی پلانکتون‌ها هستند و هم غذای موجوداتی مانند لاک‌پشت‌های دریایی. حتی موجودات میکروسکوپی به نام پلانکتون‌های گیاهی که در کنار برخی کیسه‌تنان زندگی می‌کنند، با انجام فتوسنتز، به تولید اکسیژن آب کمک می‌کنند. معادله ساده فتوسنتز که در مدرسه خوانده‌اید، اینجا هم کار می‌کند:

از آکواریوم تا ساحل: مشاهده کیسه‌تنان در زندگی روزمره

شما برای دیدن این موجودات نیاز به سفر به اعماق اقیانوس ندارید. در آکواریوم‌های عمومی، اغلب بخشی به نام «آب‌سنگ مرجانی» وجود دارد که می‌توانید مرجان‌های زنده و شقایق‌های دریایی را از نزدیک ببینید. حتی در برخی آکواریوم‌های خانگی کوچک نیز از مرجان‌های مصنوعی که شکل طبیعی آن‌ها تقلید شده، استفاده می‌شود.

اگر به سواحل دریای عمان یا خلیج فارس سفر کرده باشید، ممکن است عروس‌های دریایی را در آب‌های کم‌عمق دیده باشید. گاهی پس از طوفان، تعداد زیادی از آن‌ها به ساحل می‌آیند. یادتان باشد که به آن‌ها دست نزنید، زیرا سلول‌های گزنده‌ای به نام نماتوسیست⁷ روی شاخک‌های برخی از آن‌ها وجود دارد که می‌تواند باعث سوزش پوست شود.

این سلول‌های گزنده، مانند تله‌های کوچک انفجاری عمل می‌کنند و برای بی‌حرکت کردن طعمه طراحی شده‌اند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ کیسه‌تن (Cnidarian): رده‌ای از جانوران بی‌مهره که بیشتر آبزی هستند و دارای سلول‌های گزنده می‌باشند.
² مرجان (Coral): جانورانی از رده کیسه‌تنان که اغلب کلونی زندگی می‌کنند و اسکلت سخت آهکی می‌سازند.
³ شقایق دریایی (Sea Anemone): کیسه‌تنانی تک‌زی با شاخک‌های رنگارنگ.
⁴ عروس دریایی (Jellyfish): کیسه‌تنانی با بدنی ژله‌ای و شناگر.
⁵ همزیستی (Symbiosis): زندگی دو جانور از گونه‌های مختلف در کنار هم به گونه‌ای که برای یک یا هر دو سودمند باشد.
⁶ پلانکتون (Plankton): موجودات کوچک گیاهی یا جانوری که در آب شناورند و حرکت اصلی آن‌ها وابسته به جریان آب است.
⁷ نماتوسیست (Nematocyst): سلول تخصص‌یافته گزنده و ترزیقی در شاخک‌های کیسه‌تنان.
⁸ پولیپ (Polyp): شکل لوله‌ای و معمولاً ثابت یک کیسه‌تن، مانند شکل بدن یک مرجان یا شقایق دریایی.
⁹ اکوسیستم (Ecosystem): جامعه‌ای از موجودات زنده که با محیط فیزیکی اطراف خود در تعامل هستند.