مسند چیست و چطور مسند را در جمله پیدا کنیم؟
یکی از سوال‌هایی که همیشه در درس زبان فارسی مطرح می‌شود، «مسند چیست؟» است. این سوال مخصوصا برای دانش‌آموزان سال‌های هفتم و هشتم در بسیاری از امتحانات و سوال‌های مهم مطرح می‌شود. جواب دادن به این سوال و سوال‌های مشابه مثل «فعل اسنادی و مسند چیست؟» و «مسند و مسند الیه چیست؟» با یادگیری مفاهیم مربوط به جمله و ساختار اجزای آن آسان می‌شود. دانش‌آموزان با یادگیری انواع جمله و نقش هر کدام از کلمه‌ها در کامل کردن جمله، این سوال‌ها را به آسانی جواب می‌دهند. در این مقاله ابتدا با بخش‌های مختلف جمله آشنا می‌شویم و سپس جمله اسنادی و مسند را بررسی می‌کنیم. بعد از خواندن این مقاله به آسانی جواب سوال‌های مسند چیست را پیدا می‌کنید.
مسند چیست؟
در زبان فارسی جمله‌های خبری مهم‌ترین نوع جمله هستند که رخ دادن اتفاقی یا وضعیت یک شخص یا چیز را توضیح می‌دهند. مسند یکی از اجزای جمله در بعضی از جمله‌های فارسی است که وضعیت یک جزء دیگر به نام مسند الیه را توضیح می‌دهد. پس برای پیدا کردن مسند همیشه باید مسند الیه را هم بشناسیم.
قبل از آشنایی با مفهوم مسند و مسند الیه باید ابتدا تعریف جمله و اجزای «نهاد» و «گزاره را بدانید. جمله در زبان فارسی به مجموعه کلمه‌هایی گفته می‌شود که معنی کامل و مستقلی دارند. به زبان ساده در متن‌های فارسی مجموعه کلمه‌هایی که بین دو نقطه یا علائم نگارشی شبیه به نقطه می‌آیند، جمله هستند.
انواع جمله از اجزای گوناگونی تشکیل شده‌اند. مهم‌ترین اجزای جمله «نهاد» و «گزاره» هستند. نهاد چیزی یا کسی است که خبری را درباره آن در جمله می‌دهیم. گزاره هم همان خبری است که درباره نهاد گفته می‌شود. حال نهاد در جمله‌های گوناگون شکل‌های مختلفی می‌گیرد که معمولا یا فاعل یا مسند الیه هستند.
همان‌طور که گفتیم، جمله‌های خبری انجام شدن کاری یا وضعیت یک شخص یا چیز را توضیح می‌دهند. اگر نهاد در جمله کاری انجام بدهد، فاعل است.
مثال نهاد فاعلی:
در جمله «سعید کتاب می‌خواند»، خبر درباره سعید بوده، پس سعید نهاد است. حال در این جمله سعید یک کار (کتاب خواندن) را انجام می‌دهد، پس فاعل است.
مسند الیه در جمله چیست؟
اگر جمله انجام دادن کاری را نشان ندهد و فقط درباره وضعیت یک شخص یا چیز باشد، نهاد آن حالت مسند الیه می‌گیرد. درواقع در این جمله‌ها فقط وضعیت مسند الیه را توضیح می‌دهیم.
مثال نهاد مسند الیه
در جمله «سارا غمگین است»، خبر درباره سارا بوده پس نهاد است. در این جمله وضعیت سارا یعنی غمگین بودن را توضیح می‌دهیم پس سارا مسند الیه است.
با توجه به مثال بالا اگر بخواهیم جواب سوال «مسند در این جمله چیست؟» را بدهیم، مسند همان وضعیت مسند الیه می‌شود. یعنی در جمله «سارا غمگین است»، غمگین نقش مسند دارد.
فعل اسنادی و مسند چیست؟
در بخش‌های قبلی گفتیم که فعل‌ها یا به بیان بهتر جمله‌ها، انجام شدن کاری یا وضعیت شخص یا چیزی را توضیح می‌دهند. فعل اسنادی به فعلی گفته می‌شود که وضعیت یک شخص یا چیز را توضیح می‌دهد. در جمله‌های با فعل اسنادی، نهاد فاعل نبوده و مسند الیه است.
فعل‌های اسنادی با نام «فعل ربطی» یا «فعل رابطه» هم شناخته می‌شوند. برخی منابع این فعل‌ها را فعل ناقص می‌دانند چون در مقاله فعل تام قرار می‌گیرند.
مثال فعل اسنادی
پیدا کردن فعل اسنادی در جمله بسیار آسان است. وقتی یک فعل، انجام شدن کاری را نشان ندهد و فقط درباره وضعیت یک شخص یا چیز باشد، فعل اسنادی است. مثال‌های زیر، فعل‌های اسنادی هستند:
-
است
-
بود
-
شد
-
گردید (اگر به معنی شدن باشد)
-
گشت (اگر به معنی شدن باشد)
نکته: فراموش نکنید که با تغییر زمان فعل‌ها تغییری در نوع آن‌ها اتفاق نمی‌افتد. مثلا «بود» گذشته «است» می‌شود پس فعل اسنادی است. حالت منفی این فعل‌ها هم فعل اسنادی می‌شود
آشنایی با فعل تام و جمله تام
در زبان فارسی و جمله‌های خبری ما بیشتر انجام شدن یک کار را توضیح می‌دهیم. فعل تام فعلی است که انجام شدن کار را توضیح می‌دهد. جمله تام جمله‌ای است که درباره انجام شدن یک کار باشد. مثال‌های زیر، فعل تام یا فعل خاص هستند که جمله تام یا جمله خاص می‌سازند:
-
رفتن
-
آمدن
-
خریدن
-
خوابیدن
-
خوردن
-
گرفتن
-
کشیدن
-
رسیدن
به‌عنوان مثال جمله ساده و کوتاه «حسین آمد» یک جمله با فعل تام است که آمدن نهاد یعنی حسین را توضیح می‌دهد.
چطور مسند را در جمله پیدا کنیم؟
با مطالعه موارد بالا احتمالا پیدا کردن مسند در جمله برای شما آسان شده است. پیدا کردن مسند در جمله ابتدا با توجه به نوع فعل انجام می‌شود. اگر نوع فعل جمله از نوع اسنادی بود (است، شد، بود …) باید به دنبال مسند و مسند الیه باشیم. برای پیدا کردن مسند هم سوال‌های زیر مفید خواهد بود:
-
چطور
-
چگونه
جوابی که به سوال‌های بالا می‌دهیم، مسند را در جمله مشخص می‌کند. بعد از آن با پرسیدن سوال‌های «چه کسی» و «چه چیزی»، مسند الیه را پیدا می‌کنیم.
مثال پیدا کردن مسند و مسند الیه در جمله
همان‌طور که گفتیم، مسند و مسند الیه فقط در جمله‌های اسنادی پیدا می‌شوند که وضعیت یک چیز یا شخص را توضیح می‌دهند:
-
هوا سرد است.
-
هوا چگونه است؟ سرد - پس «سرد» مسند است.
-
چه چیزی سرد است؟ هوا - پس «هوا» مسند الیه است.
-
-
علی غمگین شد.
-
علی چطور است؟ غمگین - پس «غمگین» مسند است.
-
چه کسی غمگین است؟ علی - پس «علی» مسند الیه است.
-
-
لباس همه دانش‌آموزان این مدرسه تمیز است.
-
لباس‌ها چطور است؟ تمیز - پس «تمیز» مسند است.
-
چه چیزی تمیز است؟ لباس همه دانش‌آموزان این مدرسه - پس «لباس همه دانش‌آموزان این مدرسه» مسند الیه است.
-
در مثال آخر دیدیم که مسند الیه یک کلمه نبوده و از چند کلمه تشکیل شده است. به این نوع از مسند، «مسند ترکیبی» می‌گویند که از یک گروه اسمی تشکیل می‌شود.
نکته درباره فعل اسنادی «است»
فعل «است» و انواع و زمان‌های آن معروف‌ترین فعل اسنادی محسوب می‌شود. منتهی در برخی از موارد این فعل وضعیت چیزی را توضیح نمی‌دهد و بیشتر به بودن در جایی مربوط می‌شود. مثلا در جمله «علی در خانه است» فعل است حالتی را توضیح نمی‌دهد و مربوط به حضور داشتن یا همان انجام دادن کاری است. درنتیجه یک فعل تام و یک جمله با فاعل (و نه مسند الیه) داریم.
جمع‌بندی
مسند و مسند الیه یک نوع از اجزای جمله هستند که در بسیاری از جمله‌های خبری فارسی استفاده می‌شوند. در این مقاله به سوال‌های «مسند و مسند الیه چیست» و «فعل اسنادی چیست» پاسخ دادیم. همچنین با انواع فعل تام هم تا حدی آشنا شدیم. مثال‌هایی هم از انواع مسند و پیدا کردن مسند در جمله خواندیم. اگر شما هم مثالی از پیدا کردن مسند و مسند الیه در جمله دارید، در بخش «پرسش و پاسخ» گاما از دوستان و معلم‌های خود بپرسید.
سوال‌های متداول
مسند چیست؟
مسند به خبری گفته می‌شود که درباره وضعیت نهاد جمله در یک جمله اسنادی بیان می‌کنیم.
مسند الیه است؟
مسند الیه همان نهاد در جمله‌های اسنادی است. درواقع شخص یا چیزی که وضعیت آن را در جمله اسنادی بیان می‌کنیم، مسند الیه است.
فعل اسنادی چیست؟
فعل اسنادی به فعلی گفته می‌شود که خبری درباره وضعیت یک شخصی یا چیز را بیان می‌کند و درباره انجام دادن کاری نیست.
جمله اسنادی چیست؟
جمله اسنادی جمله‌ای درباره وضعیت یک شخص یا چیز است و اجزای آن شامل مسند الیه، مسند و فعل اسنادی می‌شود.
چطور مسند را در جمله پیدا کنیم؟
با پرسیدن سوال‌های چطور و چگونه در جمله‌‌هایی با فعل اسنادی، مسند را در جمله پیدا می‌کنید.
چطور مسند الیه را در جمله پیدا کنیم؟
بعد از پیدا کردن مسند در جمله اسنادی، جواب سوال چه چیزی یا چه کسی، همان مسند الیه است.