سامانه: بخشی از جهان که برای مطالعه انتخاب می‌شود

سامانه: نگاهی به جهان در قالب بخش‌های قابل مطالعه

سامانه چیست و چرا آن را تعریف می‌کنیم؟

یک سامانه، بخشی از جهان است که ما آن را برای مطالعه و بررسی انتخاب می‌کنیم. این انتخاب به ما کمک می‌کند تا روی بخش خاصی تمرکز کنیم و از شلوغی و پیچیدگی کل جهان دوری نماییم. برای نمونه، اگر یک دانش‌آموز بخواهد رشد یک گیاه لوبیا را بررسی کند، می‌تواند سامانه‌ای شامل گلدان، خاک، دانه لوبیا، آب و نور خورشید تعریف کند. در این حالت، او دیگر مجبور نیست به صدای ماشین‌ها در خیابان یا دمای کل شهر فکر کند. این کار، مطالعه را بسیار ساده‌تر و متمرکزتر می‌سازد.

هر سامانه از بخش‌های کوچک‌تری به نام مؤلفه^۲ تشکیل شده است. این مؤلفه‌ها با یکدیگر در ارتباط هستند و بر هم اثر می‌گذارند که به این ارتباطات، برهم‌کنش^۳ می‌گویند. همچنین، هر سامانه دارای مرز^۴ است که آن را از بقیه جهان جدا می‌کند. هر چیزی که در خارج از این مرز قرار گیرد، محیط^۵ سامانه نامیده می‌شود.

انواع مختلف سامانه‌ها در جهان اطراف ما

سامانه‌ها را می‌توان به روش‌های گوناگونی دسته‌بندی کرد. یک روش رایج، تقسیم‌بندی بر اساس تبادل ماده و انرژی با محیط است. جدول زیر این تقسیم‌بندی را به همراه مثال‌های ملموس نشان می‌دهد.

روش دیگر برای طبقه‌بندی، نگاه به ساختار سامانه است. سامانه‌های ساده مؤلفه‌های کمی دارند (مانند یک اهرم). سامانه‌های پیچیده از مؤلفه‌های بسیار زیادی تشکیل شده‌اند که برهم‌کنش‌های غیرخطی دارند، مانند یک کلونی مورچه‌ها یا مغز انسان. این سامانه‌ها اغلب رفتارهای پیش‌بینی‌نشده‌ای از خود نشان می‌دهند.

سامانه‌ها در عمل: از کلاس درس تا کهکشان‌ها

مفهوم سامانه تنها به کتاب‌های درسی محدود نمی‌شود. ما هر روزه با سامانه‌های مختلفی سروکار داریم. بدن انسان خود یک سامانه بسیار پیچیده است. سامانه گوارش، سامانه تنفسی و سامانه عصبی همگی زیرسامانه‌هایی از این کل به شمار می‌روند.

یک مثال عملی دیگر، چرخه آب در طبیعت است. در این سامانه، مؤلفه‌هایی مانند اقیانوس‌ها، خورشید، ابرها، رودخانه‌ها و باران حضور دارند. برهم‌کنش بین این مؤلفه‌ها (مانند تبخیر، میعان و بارش) باعث می‌شود آب به طور پیوسته در حال گردش باشد. دانشمندان با تعریف این سامانه می‌توانند الگوهای آب و هوایی را مطالعه و حتی پیش‌بینی کنند.

حتی یک دوچرخه نیز یک سامانه مکانیکی ساده است. مؤلفه‌هایی مانند فرمان، چرخ‌ها، زنجیر و پدال با یکدیگر برهم‌کنش دارند تا عملکرد کلی دوچرخه که "حرکت کردن" است، محقق شود. اگر یکی از این مؤلفه‌ها (مثلاً زنجیر) از کار بیفتد، کل سامانه تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱سامانه (System): بخشی از جهان که برای مطالعه انتخاب می‌شود و از مؤلفه‌ها و برهم‌کنش بین آن‌ها تشکیل شده است.

^۲مؤلفه (Component): بخش‌ها یا اجزای تشکیل‌دهنده یک سامانه.

^۳برهم‌کنش (Interaction): ارتباطات و اثرات متقابلی که بین مؤلفه‌های یک سامانه وجود دارد.

^۴مرز (Boundary): محدوده‌ای که سامانه را از محیط اطرافش جدا می‌کند. این مرز می‌تواند فیزیکی یا مفهومی باشد.

^۵محیط (Environment): هر چیزی که خارج از مرز یک سیستم باشد.