یادگیری انجمنی: ایجاد ارتباط بین محرک و پاسخ
یادگیری انجمنی چیست؟
یادگیری انجمنی نوعی یادگیری است که در آن یک موجود زنده یاد می‌گیرد بین دو رویداد یا محرک، ارتباط برقرار کند. به زبان ساده، وقتی دو چیز اغلب با هم اتفاق می‌افتند، مغز ما بین آن‌ها یک پیوند یا «انجمن» ایجاد می‌کند. برای مثال، اگر همیشه قبل از خوردن غذا، زنگ مدرسه به صدا درآید، پس از مدتی فقط با شنیدن صدای زنگ، احساس گرسنگی خواهید کرد، حتی اگر غذایی در کار نباشد. این فرآیند، پایه و اساس بسیاری از رفتارهای آموخته‌شده است.
انواع اصلی یادگیری انجمنی
یادگیری انجمنی عمدتاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم این ارتباطات چگونه شکل می‌گیرند.
| نوع یادگیری | توضیح | مثال ساده |
|---|---|---|
| شرطی‌سازی کلاسیک | یادگیری ارتباط بین یک محرک خنثی و یک محرک مهم، به طوری که محرک خنثی به تنهایی بتواند پاسخ را ایجاد کند. | سگ پاولوف: ارتباط صدای زنگ با غذا. |
| شرطی‌سازی عامل | یادگیری از طریق پاداش و تنبیه. رفتارهایی که نتیجه خوبی دارند تقویت شده و تکرار می‌شوند. | موش در ماز: فشار دادن اهرم برای دریافت غذا. |
کشف شرطی‌سازی کلاسیک: آزمایش پاولوف
ایوان پاولوف، فیزیولوژیست روس، به طور تصادفی این نوع یادگیری را هنگام تحقیق بر روی گوارش سگ‌ها کشف کرد. او متوجه شد که سگ‌ها نه تنها با دیدن غذا، که یک محرک غیرشرطی۶ است، بزاق ترشح می‌کنند (پاسخ غیرشرطی۷)، بلکه پس از چند بار همراه شدن صدای زنگ (محرک خنثی۸) با ارائه غذا، فقط با شنیدن صدای زنگ نیز بزاق ترشح می‌کنند (پاسخ شرطی۹).
$محرک\ غیرشرطی \rightarrow پاسخ\ غیرشرطی$
$محرک\ خنثی + محرک\ غیرشرطی \rightarrow پاسخ\ غیرشرطی$
$(پس از تکرار)\ محرک\ شرطی \rightarrow پاسخ\ شرطی$
یادگیری از طریق پیامدها: شرطی‌سازی عامل
اگر شرطی‌سازی کلاسیک درباره پاسخ‌های غیرارادی باشد، شرطی‌سازی عامل درباره رفتارهای ارادی است. بر اساس کارهای اسکینر، در این نوع یادگیری، احتمال تکرار یک رفتار به پیامدهای آن بستگی دارد. اگر رفتاری منجر به یک نتیجه مطلوب (تقویت کننده۱۰) شود، احتمال تکرار آن افزایش می‌یابد. اگر منجر به یک نتیجه نامطلوب (تنبیه۱۱) شود، احتمال تکرار آن کاهش می‌یابد.
| نوع پیامد | تعریف | اثر بر رفتار | مثال |
|---|---|---|---|
| تقویت مثبت | اضافه کردن یک محرک مطلوب پس از یک رفتار. | افزایش احتمال رفتار | دریافت جایزه برای نمره خوب |
| تقویت منفی | حذف یک محرک نامطلوب پس از یک رفتار. | افزایش احتمال رفتار | خاموش کردن زنگ هشدار با بستن کمربند ایمنی |
| تنبیه مثبت | اضافه کردن یک محرک نامطلوب پس از یک رفتار. | کاهش احتمال رفتار | اخراج به دلیل تخطی از قوانین |
| تنبیه منفی | حذف یک محرک مطلوب پس از یک رفتار. | کاهش احتمال رفتار | محرومیت از تماشای تلویزیون به دلیل رفتار بد |
کاربردهای یادگیری انجمنی در زندگی روزمره
این نوع یادگیری فقط محدود به آزمایشگاه نیست. شما هر روز از آن استفاده می‌کنید، اغلب بدون اینکه متوجه باشید. وقتی بوی یک غذای خاص بلافاصله شما را به یاد خانه مادربزرگ می‌اندازد (شرطی‌سازی کلاسیک)، یا وقتی برای دریافت «لایک» بیشتر در شبکه‌های اجتماعی پست می‌گذارید (شرطی‌سازی عامل)، در حال تجربه یادگیری انجمنی هستید. در تبلیغات، یک محصول اغلب با تصاویر شاد و مردم خندان همراه می‌شود تا یک احساس مثبت را در شما ایجاد کند. حتی ترس‌های ما نیز می‌توانند از این طریق شکل بگیرند؛ مثلاً اگر یک بار یک سگ بزرگ به شما حمله کرده باشد، ممکن است در آینده از همه سگ‌های بزرگ بترسید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، در زندگی واقعی این دو نوع یادگیری اغلب با هم ترکیب می‌شوند. برای مثال، صدای تایپ کردن یک پیامک (محرک شرطی) ممکن است احساس انتظار برای پاسخ را (پاسخ شرطی) در شما ایجاد کند. سپس، عمل فرستادن پیام (رفتار) برای دریافت آن پاسخ (تقویت کننده) انجام می‌شود.
یک اشتباه رایج این است که تنبیه فقط به فرد می‌آموزد که چگونه از تنبیه کننده اجتناب کند، نه اینکه چرا رفتارش اشتباه است. برای مثال، دانش‌آموزی که به دلیل تقلب تنبیه می‌شود، ممکن است فقط یاد بگیرد که بهتر تقلب کند تا گرفتار نشود، نه اینکه درک کند چرا تقلب کار نادرستی است. تقویت رفتارهای مطلوب معمولاً نتایج بهتری دارد.
اصول پایه (ایجاد ارتباط بین محرک‌ها) در بسیاری از موجودات زنده، از حشرات گرفته تا پستانداران، مشترک است. اما پیچیدگی این یادگیری و سرعت آن می‌تواند بسیار متفاوت باشد. مغزهای پیچیده‌تر، مانند مغز انسان، می‌توانند ارتباطات انتزاعی‌تر و پیچیده‌تری را ایجاد کنند.
یادگیری انجمنی یک فرآیند بنیادی است که به ما اجازه می‌دهد با محیط خود سازگار شویم و رفتارهای جدید را بیاموزیم. چه از طریق ارتباط دادن دو محرک (شرطی‌سازی کلاسیک) و چه از طریق تجربه پیامدهای رفتار خود (شرطی‌سازی عامل)، این مکانیسم‌ها به صورت نامحسوس رفتارها، عادت‌ها و حتی ترس‌ها و علاقه‌مندی‌های ما را شکل می‌دهند. درک این اصول نه تنها به ما در شناخت خود کمک می‌کند، بلکه می‌تواند در زمینه‌هایی مانند آموزش، تربیت و حتی تبلیغات موثر باشد.
پاورقی
۱ Associative Learning
۲ Classical Conditioning
۳ Operant Conditioning
۴ Stimulus
۵ Response
۶ Unconditioned Stimulus (US)
۷ Unconditioned Response (UR)
۸ Neutral Stimulus (NS)
۹ Conditioned Response (CR)
۱۰ Reinforcer
۱۱ Punishment