ستون مهره‌ها: شاه‌ستون بدن ما
ستون مهره‌ها از چه بخش‌هایی ساخته شده است؟
ستون مهره‌ها مانند یک برج بلند از استخوان‌های کوچکی به نام مهره ساخته شده است. این مهره‌ها دقیقاً مانند قطعات یک لگو روی هم چیده شده‌اند و توسط بالشتک‌های نرمی به نام دیسک بین‌مهره‌ای1 از هم جدا شده‌اند. این دیسک‌ها مانند کمک‌فنر عمل می‌کنند و ضربات وارده به ستون فقرات را جذب می‌کنند. تعداد مهره‌ها در انسان بالغ معمولاً 33 عدد است که به پنج ناحیه تقسیم می‌شوند.
| نام ناحیه | تعداد مهره‌ها | عملکرد و ویژگی |
|---|---|---|
| گردنی (Cervical) | 7 | حمل وزن سر و امکان حرکت آن به جهات مختلف |
| پشتی (Thoracic) | 12 | اتصال به دنده‌ها و تشکیل قفسهٔ سینه برای محافظت از قلب و ریه‌ها |
| کمری (Lumbar) | 5 | تحمل بیشترین وزن بدن و امکان خم و راست شدن |
| خاجی (Sacral) | 5 (جوش‌خورده) | اتصال ستون فقرات به لگن خاصره |
| دنبالچه‌ای (Coccyx) | 4 (جوش‌خورده) | نقش ضامن برای برخی عضلات و رباط‌های لگن |
ستون مهره‌ها به طور طبیعی از نمای جانبی چهار خمیدگی ملایم دارد که به آن‌ها قوس‌های ستون فقرات می‌گویند. این قوس‌ها مانند یک فنر مارپیچ عمل می‌کنند و انعطاف‌پذیری و توانایی تحمل فشار و شوک را افزایش می‌دهند.
وظایف اصلی ستون مهره‌ها چیست؟
ستون مهره‌ها یک ساختار چند‌کاره است و وظایف بسیار مهمی را بر عهده دارد:
۱. حفاظت: مهم‌ترین وظیفهٔ آن، محافظت از طناب نخاعی2 است. طناب نخاعی یک باند عصبی بسیار حساس و حیاتی است که پیام‌های مغز را به تمام قسمت‌های بدن می‌برد و می‌آورد. مهره‌ها یک کانال محکم استخوانی به نام کانال نخاعی می‌سازند که این طناب ارزشمند در درون آن قرار گرفته و از آسیب‌های خارجی در امان می‌ماند.
۲. تحمل وزن و ایجاد استحکام: ستون مهره‌ها محور مرکزی بدن است و وزن سر، گردن، تنه و اندام‌های فوقانی را تحمل می‌کند. این وزن سپس از طریق لگن به پاها منتقل می‌شود. بدون این ستون محکم، ایستادن و راه رفتن غیرممکن بود.
۳. امکان حرکت: وجود مفاصل کوچک بین مهره‌ها و دیسک‌های انعطاف‌پذیر، به ما اجازه می‌دهد تا به جلو و عقب خم شویم، بچرخیم و به طرفین خم شده و انواع حرکات ورزشی مانند درازونشست (Sit-up) یا والیبال را انجام دهیم.
چگونه از ستون مهره‌های خود در زندگی روزمره مراقبت کنیم؟
سلامتی ستون مهره‌ها بر کیفیت کل زندگی ما تأثیر مستقیم دارد. رعایت چند نکتهٔ ساده می‌تواند تضمین‌کنندهٔ سلامت آن در بلندمدت باشد:
نحوهٔ صحیح نشستن و ایستادن: هنگام نشستن پشت میز، کف پاها باید کاملاً روی زمین باشد، زانوها در راستای لگن و صفحهٔ کامپیوتر در سطح چشم‌ها قرار گیرد. هنگام ایستادن، وزن بدن باید به طور مساوی روی دو پا تقسیم شود. گوش‌ها، شانه‌ها و لگن باید در یک خط عمودی قرار گیرند.
ورزش و تقویت عضلات: عضلات قوی شکم و کمر، مانند یک کمربند طبیعی از ستون فقرات محافظت می‌کنند. ورزش‌هایی مانند شنا، پیاده‌روی و حرکات کششی بسیار مفید هستند. حتی انجام روزانهٔ 5 دقیقه نرمش صبحگاهی می‌تواند معجزه کند.
تغذیهٔ مناسب: برای ساخت و حفظ استخوان‌های محکم، بدن به مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر و ویتامین‌هایی مانند ویتامین D نیاز دارد. کلسیم در شیر، ماست، پنیر و ماهی‌های کوچک مثل کیلکا یافت می‌شود. ویتامین D نیز با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب در بدن ساخته می‌شود.
نحوهٔ بلند کردن اجسام: هرگز برای بلند کردن یک شیء از روی زمین به جلو خم نشوید. در عوض، زانوهای خود را خم کنید، کمر را صاف نگه دارید و با فشار پاها و استفاده از عضلات قوی ران، جسم را به آرامی بلند کنید. جسم سنگین را نزدیک به بدن خود نگه دارید.
شایع‌ترین مشکلات و بیماری‌های ستون مهره‌ها
ستون مهره‌ها ممکن است به دلایل مختلفی مانند وضعیت‌های بد بدن، حوادث، افزایش سن یا بیماری‌ها دچار مشکل شود. شناخت این مشکلات به پیشگیری از آن‌ها کمک می‌کند.
| نام مشکل | شرح مختصر | علل شایع |
|---|---|---|
| قوز پشت (کیفوز)3 | خمیدگی بیش از حد ناحیهٔ پشتی به سمت بیرون | وضعیت بدنی نامناسب، بیماری‌ها |
| گودی کمر (لوردوز)4 | افزایش قوس طبیعی ناحیهٔ کمر به سمت داخل | چاقی، وضعیت بدنی ضعیف، بارداری |
| انحراف جانبی (اسکولیوز)5 | انحراف و خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات به طرفین | اغلب ناشناخته (ایدیوپاتیک)، مادرزادی |
| فتق دیسک کمر | خارج شدن بخش نرم مرکز دیسک از جای خود و فشار به عصب | بلند کردن نادرست اجسام سنگین، افزایش سن |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. این وضعیت بد در طولانی‌مدت می‌تواند باعث تغییر شکل قوس‌های طبیعی ستون فقرات، ایجاد دردهای مزمن کمر و گردن، کاهش ظرفیت ریه‌ها (به دلیل فشرده شدن قفسهٔ سینه) و حتی سردرد شود.
پاسخ: بله، اگر به درستی استفاده نشود. وزن کوله‌پشتی نباید از 10-15% وزن بدن دانش‌آموز بیشتر باشد. همچنین باید از هر دو بند آن استفاده کرد تا وزن به طور متقابل روی شانه‌ها پخش شود. آویزان کردن کوله‌پشتی از یک بند، فشار زیادی به یک طرف ستون فقرات وارد می‌کند.
پاسخ: نه دقیقاً. پوکی استخوان یک بیماری است که در آن استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند. اگرچه این بیماری در سنین بالا خود را نشان می‌دهد، اما پایه‌ریزی سلامت استخوان‌ها از دوران کودکی و نوجوانی با تغذیهٔ سرشار از کلسیم و فعالیت بدنی کافی آغاز می‌شود. پس نوجوانان نیز باید به فکر سلامت استخوان‌های خود باشند.
پاورقی
1 دیسک بین‌مهره‌ای (Intervertebral Disc): بالشتک‌های غضروفی که بین مهره‌ها قرار گرفته و ضربات وارده را جذب می‌کنند.
2 طناب نخاعی (Spinal Cord): دسته‌ای از اعصاب که از مغز شروع شده و درون کانال نخاعی قرار دارد و پیام‌های عصبی را منتقل می‌کند.
3 کیفوز (Kyphosis): اصطلاح پزشکی برای قوز پشت یا افزایش قوس غیرطبیعی در ناحیهٔ پشتی.
4 لوردوز (Lordosis): اصطلاح پزشکی برای گودی کمر یا افزایش قوس غیرطبیعی در ناحیهٔ کمری.
5 اسکولیوز (Scoliosis): انحراف جانبی و چرخش ستون فقرات به شکل S یا C.